Nhan đề của mỗi tác phẩm là một trong những yếu tố quan trọng cấu thành và tạo nên ấn tượng ban đầu cũng như lưu lại ấn tượng sâu sắc trong lòng người đọc. Đồng thời, nhan đề cũng là chiếc chìa khóa nghệ thuật giúp các bạn bước vào một tác phẩm văn học.
Hãy cùng cô Nguyễn Thị Thu Trang tìm hiểu cách khai thác ý nghĩa nhan đề và nhận diện các câu hỏi liên quan đến nhan đề tác phẩm văn học trong bài thi Ngữ văn vào 10.
>>> Xem thêm các bài giảng luyện thi vào 10 môn Ngữ văn của cô Trang tại: https://hocmai.link/bai-giang-Ngu-van-vao-10
Hệ thống kiến thức liên quan đến nhan đề tác phẩm văn học
1. Vai trò của nhan đề trong tác phẩm văn học
- Nhan đề tác phẩm có thể trở thành một điểm nhấn về một hiện tượng, sự việc và thể hiện ý đồ của tác giả, bộc lộ rõ cái nhìn về cuộc sống của tác giả.
Ví dụ: “Lão Hạc” – Nam Cao; “Làng” – Kim Lân
- Nhan đề được coi là một chìa khóa nghệ thuật để đi sâu vào thế giới nghệ thuật của tác phẩm.
Ví dụ: “Chiếc lược ngà” – Nguyễn Quang Sáng; “Lặng lẽ Sa Pa” – Nguyễn Thành Long
- Cách đặt nhan đề độc đáo để gây ấn tượng với độc giả.
Ví dụ: “Sang thu” – Hữu Thỉnh; “Bài thơ về tiểu đội xe không kính” – Phạm Tiến Duật
Hiểu được vai trò của nhan đề sẽ giúp học sinh phân tích nhan đề dễ dàng hơn
2. Các cách đặt nhan đề cho tác phẩm văn học
- Nhan đề trùng với nhân vật chính/nhân vật trung tâm trong tác phẩm.
Ví dụ: “Lão Hạc” – Nam Cao; “Lượm” – Tố Hữu
- Nhan đề nêu một quan điểm, nhận xét của tác giả, khái quát chủ đề tác phẩm.
Ví dụ: “Lặng lẽ Sa Pa” – Nguyễn Thành Long; “Những ngôi sao xa xôi” – Lê Minh Khuê; “Nói với con” – Y Phương
- Nhan đề nêu lên không gian, thời gian cụ thể, một chi tiết, một hình tượng nghệ thuật xuyên suốt trong tác phẩm.
Ví dụ: “Đoàn thuyền đánh cá” – Huy Cận; “Ánh trăng” – Nguyễn Duy; “Bếp lửa” – Bằng Việt; “Con cò” – Chế Lan Viên; “Mùa xuân nho nhỏ” – Thanh Hải
- Nhan đề độc đáo nhằm gây ấn tượng cho người đọc.
Ví dụ: “Sang thu” – Hữu Thỉnh; “Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ” – Nguyễn Khoa Điềm
3. Các phân tích nhan đề của một tác phẩm văn học
Theo cô Trang, để phân tích được ý nghĩa nhan đề của một tác phẩm văn học, các bạn học sinh cần thực hiện theo các bước sau:
- Bước 1: Xác định và nắm vững chủ đề tác phẩm.
- Bước 2: Tìm hiểu xem nhan đề có gì đặc biệt về hình thức hay sử dụng biện pháp tu từ nào.
- Bước 3: Phân tích ý nghĩa nhan đề trong chủ đề đã xác định để xem nhan đề ấy có thể hiện được thông điệp, lời gửi gắm của tác giả.
Luyện tập các dạng câu hỏi liên quan đến nhan đề tác phẩm
Bài 1: Phân tích ý nghĩa nhan đề tác phẩm “Đồng chí”, “Bài thơ về tiểu đội xe không kính”.
Gợi ý:
- Đồng chí:
-Đồng chí là tên gọi của một tình cảm mới, đặc biệt xuất hiện và phổ biến trong những năm cách mạng và kháng chiến.
-Tình đồng chí là cốt lõi, là bản chất sâu xa của sự gắn bó giữa những người lính cách mạng.
- Bài thơ về tiểu đội xe không kính:
-Bài thơ là một nhan đề khá dài tưởng như có chỗ dư thừa, nhưng chính nhan đề ấy lại thu hút người đọc ở cáu vẻ lạ độc đáo của nó.
-Nhan đề bài thơ đã làm nổi bật hình ảnh của toàn bài: những chiếc xe không kính, Hình ảnh này là một phát hiện thú vị của tác giả, thể hiện sự gắn bó và am hiểu hiện thực đời sống chiến tranh trên tuyến đường Trường Sơn.
-Nhan đề có thêm hai chữ “bài thơ” cho thấy rõ hơn cách nhìn, cách khai thác hiện thực của tác giả; không chỉ viết về những chiếc xe không kính hay là cái hiện thực khốc liệt của chiến tranh, mà điều chủ yếu là tác giả muốn nói về chất thơ của hiện thực ấy; chất thơ của tuổi trẻ hiên ngang dũng cảm, vượt lên thiếu thốn, hiểm nguy của chiến tranh.
Bài 2: Vì sao viết về chiến tranh nhưng Nguyễn Quang Sáng lại đặt tên cho tác phẩm là “Chiếc lược ngà”?
Gợi ý:
-Vì chiếc lược ngà là kỉ vật cuối cùng của ông Sáu dành cho con.
-Là minh chứng cho tình cảm giữa hai cha con của ông Sáu.
-Chiếc lược kỉ niệm, chiếc lược tình cha, chiếc lược của hi vọng và niềm tin, là quà tặng của người đã khuất.
Bài 3: Nêu ý nghĩa một số nhan đề trong các tác phẩm văn học lớp 9?
Gợi ý:
- Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ
Những em bé chứ không phải là một em bé nhằm mang tính khái quát. Chỉ một thế hệ những con người lớn lên được nuôi dưỡng từ trên lưng mẹ. Người mẹ Tà-ôi trong tác phẩm cũng là đại diện cho các bà mẹ Việt Nam có tình yêu con gắn liền với tình yêu đất nước.
- Ánh trăng
Ánh trăng chỉ là một thứ ánh sáng dịu hiền, ánh sáng ấy có thể le lói vào những nơi khuất lấp trong tâm hồn con người để thức tỉnh họ nhân ra những điều sai trái, hướng con người ta đến những giá trị đích thực của cuộc sống.
- Mùa xuân nho nhỏ
-Tên bài thơ là một sáng tạo độc đáo, một phát hiện mới mẻ của nhà thơ.
-Hình ảnh “mùa xuân nho nhỏ” là biểu tượng cho những gì tinh túy nhất, đẹp đẽ nhất của sự sống và cuộc đời của mỗi con người. Thể hiện nguyện ước của nhà thơ muốn làm một mùa xuân nghĩa là sống đẹp, sống với tất cả sức sống tươi trẻ của mình nhưng rất khiêm nhường là một mùa xuân nho nhỏ góp vào mùa xuân lớn của đất nước, của cuộc đời.
-Thể hiện quan điểm về sự thống nhất giữa cái riêng và cái chung, giữa cá nhân và cộng đồng.
- Làng
-Đặt tên “Làng” mà không phải là “Làng chợ Dầu” vì nếu thế thì vấn đề tác giả đề cập tới chỉ nằm trong phạm vi nhỏ hẹp của một làng cụ thể.
-Đặt tên “Làng” vì truyện đã khai thác một tình cảm bao trùm, phổ biến trong con người thời kháng chiến chống Pháp; tình cảm với quê hương, với đất nước.
-Tình cảm yêu làng, yêu nước không chỉ là tình cảm riêng của ông Hai mà còn là tình cảm chung của những người dân Việt Nam thời kì ấy.
- Lặng lẽ Sa Pa
-Lặng lẽ Sa Pa đó chỉ là cái vẻ đẹp lặng lẽ bên ngoài của một nơi ít người đến, nhưng thật ra nó lại không lặng lẽ chút nào, bởi đằng sau vẻ lặng lẽ của Sa Pa là cuộc sống sôi nổi của những con người đầy trách nhiệm với công việc, đối với đất nước, với mọi người mà tiêu biểu là anh thanh niên làm công tác khí tượng một mình trên đỉnh núi cao.
-Trong cái không khí im lặng của Sa Pa, Sa Pa mà nhắc tới nhiều người chỉ nghĩ đến chuyện nghỉ ngơi lại có những con người ngày đêm lao động hăng say, miệt mài lặng lẽ, âm thầm, cống hiến cho đất nước.
- Bến quê
-Bến: tức là chỗ đỗ, chỗ đậu
-Quê hương (gia đình, vợ con) và những gì thân thương nhất là bến đỗ của cuộc đời.
-Câu chuyện thức tỉnh mỗi chúng ta phải biết trân trọng, nâng niu những vẻ đẹp bình dị, gần gũi của gia đình, quê hương.
- Những ngôi sao xa xôi
Tác giả đặt tên truyện là “Những ngôi sao xa xôi”: từ ánh mắt nhìn xa xăm của Phương Định, lời các anh bộ đội lái xe ca ngợi họ, hình ảnh thơ mộng lãng mạn, đẹp và trong sáng lại phù hợp với những cô gái mơ mộng đang sống và chiến đấu trên cao điểm… những vì sao trên tuyến đường Trường Sơn. Những ngôi sao là biểu tượng cho vẻ đẹp anh hùng của những cô gái thanh niên ở Trường Sơn. Ở họ luôn có những phẩm chất tốt đẹp, có sức tỏa sáng diệu kì. Ánh sáng ấy không phô trương mà phải chịu khó tìm hiểu chúng ta mới cảm nhận được vẻ đẹp diệu kì.
Trong quá trình học và ôn tập các tác phẩm, cô Trang khuyên các bạn cần phải lưu ý đến các nhan đề. Có thể suy nghĩ về ý nghĩa nhan đề trong các tác phẩm, có thể suy nghĩ về ý tưởng hay ý đồ của tác giả trong việc đặt nhan đề để hiểu tác phẩm sâu hơn.
Ngoài ra, để theo dõi thêm các bài giảng kiến thức Ngữ văn 9 và ôn thi vào 10 của cô Trang, các bạn có thể tham khảo Chương trình HM10 Toàn diện môn Ngữ văn. Với lộ trình 3 bước gồm Trang bị kiến thức – Tổng ôn – Luyện đề, các thầy cô sẽ giúp các bạn ôn tập toàn diện kiến thức, rèn phương pháp, luyện kĩ năng làm các dạng bài thường gặp trong đề thi vào 10.
>>> Cơ hội học thử hoàn toàn miễn phí bài giảng luyện thi vào 10 môn Ngữ văn cho phụ huynh, học sinh đăng ký TẠI ĐÂY
ĐĂNG KÝ GIẢI PHÁP HM10 TOÀN DIỆN 2021 – 2022
Mọi thông tin chi tiết về khóa học vui lòng liên hệ hotline 0936585812 để được |
