Phân tích tác phẩm Lặng lẽ Sa Pa tác giả Nguyễn Thành Long – HOCMAI

HM10 2024 - GIẢI PHÁP LUYỆN THI TOÀN DIỆN

NẮM CHẮC KIẾN THỨC - KHÔNG LO BIẾN DỘNG ĐỀ THI

• Lộ trình toàn diện - NẮM CHẮC NỀN TẢNG - TỔNG ÔN TOÀN DIỆN - LUYỆN ĐỀ CHUYÊN SÂU
• ĐA DẠNG HÌNH THỨC HỌC - PHÙ HỢP VỚI MỌI NHU CẦU
• TOP THẦY CÔ DANH TIẾNG, GIÀU KINH NGHIỆM
• DỊCH VỤ HỖ TRỢ HỌC TẬP ĐÔNG HÀNH TRONG SUÔT QUÁ TRÌNH HỌC TẬP

Ưu đãi đặt chỗ sớm - Giảm đến 45%! Áp dụng cho PHHS đăng ký trong tháng này!

HỌC THỬ MIỄN PHÍ ĐĂNG KÝ NGAY

 

III. Phân tích Lặng lẽ Sa Pa

1. Phân tích tình huống truyện và nhân vật

– Tình huống truyện: tương đối đơn giản: Đó là một cuộc gặp gỡ tình cờ giữa một anh thanh niên làm công tác khí tượng với bác lái xe và hai hành khách tại rừng núi SaPa. Cuộc gặp gỡ tuy không dài nhưng họ đã có cuộc trò chuyện thù vị cùng nhau và để lại nhiều ấn tượng trong lòng người đọc

Tình huống truyện đơn giản có hiệu quả trong việc:

– Để nhân vật chính xuất hiện tự nhiên, khách quan mà không đột ngột, bất ngờ

– Giúp người đọc đánh giá và cảm nhận một cách khách quan hình ảnh nhân vật anh thanh niên từ góc nhìn của các nhân vật khác.

– Để tuyến nhân vật phụ dần dần xuất hiện một cách tự nhiên, nhẹ nhàng, lặng lẽ, góp phần nhấn mạnh và làm nổi bật chủ đề, tư tưởng bao quát của tác phẩm.

Phân tích hệ thống nhân vật:

– Nhân vật chính: hình ảnh anh thanh niên hiện lên như một bức chân dung, hiện lên qua góc nhìn đa chiều và không bộc lộ nhiều cá tính, tính cách cụ thể 

– Các nhân vật trong truyện đều không có tên riêng: từ nhân vật chính đến các nhân vật phụ đều được gọi bằng các đặc điểm về giới tính, nghề nghiệp, tuổi tác như: anh thanh niên, ông họa sĩ già, bác lái xe, cô kĩ sư trẻ, anh cán bộ, ông kỹ sư…

– Các nhân vật phụ xuất hiện có mục đích: họ đều có vai trò làm nổi bật phẩm chất cao đẹp của nhân vật chính

▶ Ngay từ việc xây dựng hệ thống nhân vật tác giả đã có dụng ý thể hiện chủ đề, tư tưởng của tác phẩm. Những người lao động mới có thể họ là bất kỳ ai, ở mọi lứa tuổi, giới tính, ngành nghề nhưng điểm chung của họ là luôn ngày đêm thầm lặng, say mê cống hiến cho đất nước. 

2. Phân tích hình ảnh bức tranh thiên nhiên nơi núi rừng Sa Pa

Bức tranh thiên nhiên Sa Pa mùa xuân hiện lên với vẻ đẹp nên thơ, hữu tình và lãng mạn:

– Nắng Sa Pa đốt cháy rừng cây, màu nắng bao phủ, mạ bạc con đèo

– Những cây thông nhỏ thì rung tít trong nắng 

– Trên màu xanh của rừng lấp ló những bông hoa tử kinh, trông như màu hoa cà 

– Mây được tác giả miêu tả như “bị nắng xua, cuộn tròn lại từng cục”. Những đám mây không trôi mà cùng nhau lăn trên những vòm lá ướt sương, “rơi xuống đường cái” rồi “luồn cả vào gầm xe” của người đi đường

– Trên những đỉnh đèo, từng đàn bò “cổ đeo chuông” nối đuôi nhau lững thững đi thành từng hàng như níu chân du khách 

Tác giả miêu tả bức tranh thiên nhiên Sa Pa thông qua:

– Biện pháp liệt kê: diễn tả tất cả những nét riêng, đặc trưng và độc đáo của thiên nhiên núi rừng Sa Pa. Vẻ đẹp ấy không chỉ làm say đắm lòng người mà còn như lơi mời gọi con người đến khám phá, chinh phục và thưởng thức.

– Biện pháp nhân hóa: thông qua hình ảnh nắng “đốt cháy rừng cây” và “mạ bạc cả con đèo”, tác giả đã gợi ra một không gian đèo núi bừng sáng trong ánh nắng thiên nhiên, khiến cảnh vật thêm phần lung linh, rực rỡ, tráng lệ

– Bằng ngôn ngữ trong sáng, tự nhiên, mỗi câu văn trong tác phẩm như có đường nét, hình khối, sắc màu, góp phần tô điểm thêm cho vẻ đẹp của bức tranh thiên nhiên thêm nhịp điệu, tựa như một bài thơ về thiên nhiên đất nước.

▶ Chỉ với vài nét chấm phá điểm xuyết, sử dụng phép nghệ thuật nhân hóa kết hợp so sánh, bức tranh thiên nhiên Sa Pa đã khiến cho người đọc như đang bước vào một không gian vừa thực vừa ảo, thơ mộng nhưng cũng rất đỗi tráng lệ.

▶ Vẻ đẹp của thiên nhiên Sa Pa trong lời văn miêu tả của Nguyễn Thành Long hoàn toàn tương xứng và hài hòa với vẻ đẹp của con người đậm chất mộng mơ, nhẹ nhàng, trong sáng.

3. Phân tích hình ảnh anh thanh niên trong bài Lặng lẽ Sa Pa

Hoàn cảnh sống và làm việc đặc biệt của anh thanh niên:

– Anh thanh niên một mình sống trên đỉnh Yên Sơn cao 2600m, xung quanh chỉ có cây cỏ và mây mù lạnh lẽo, không một bóng người. Nơi anh sống và làm việc heo hút và cô đơn đến mức anh có cảm giác “thèm người”.

– Công việc và nhiệm vụ hàng ngày: thực hiện công tác khí tượng, kiêm nhà vật lý địa cầu. Nhiệm vụ của anh là đo nắng, đo mưa, đo gió, tính mây rồi đo chấn động mặt đất đều đặn bốn lần trong một ngày đêm. Mục đích của công việc là dự báo tình hình thời tiết hằng ngày đến người dân nhằm phục vụ sản xuất, phục vụ chiến đấu. Vì vậy, đây là một công việc gian khổ, đòi hỏi sự tỉ mỉ, chính xác và tinh thần trách nhiệm vô cùng cao.

a. Hình ảnh anh thanh niên với tình yêu với nghề và tinh thần trách nhiệm cao trong công việc

Một người yêu nghề, dám chấp nhận hy sinh hạnh phúc cá nhân vì công việc được thể hiện qua chi tiết:

– Dám chấp nhận sống và làm việc trong một hoàn cảnh, môi trường khắc nghiệt và cô đơn: đỉnh núi Yên Sơn, cao 2600m, bốn bề chỉ có thể làm bạn với cỏ cây và mây mù lạnh lẽo quanh năm

– Anh coi công việc như một người bạn đồng hành, là niềm vui và lẽ sống: công việc của tuy gian khổ nhưng nếu thiếu nó thì anh cũng “buồn chết mất”.

– Nhận thức được những ý nghĩa trong công việc của mình: anh biết việc báo trước thời tiết hàng ngày là để phục vụ sản xuất, phục vụ chiến đấu, góp phần vào cuộc cải cách lớn của đất nước, của dân tộc

– Công việc khiến anh tự hào và hạnh phúc bởi nó giúp ích cả trong chiến đấu: khi anh phát hiện một đám mây khô đã giúp không quân ta hạ được không biết bao nhiêu phản lực của không quân Mỹ trên cầu Hàm Rồng – một ký ức hào hùng mà anh nhớ mãi không bao giờ quên

– Khi kể về công việc, trong ánh mắt anh luôn ánh lên vẻ tự hào cùng với đó là giọng điệu say sưa, đầy đam mê và nhiệt huyết

– Anh thanh niên ý thức được rằng công việc của mình là nhỏ bé nhưng nó liên quan đến việc thực hiện hóa mục tiêu chung của đất nước, của mọi người.

▶ Có lẽ anh thanh niên trong môi trường làm việc khắc nghiệt ấy, đã thực sự tìm thấy niềm vui và hạnh phúc trong công việc. Tuy thầm lặng giữa Sa Pa và sương mù bao phủ nhưng anh có thể góp phần nho nhỏ trong sự phát triển của đất nước, hòa bình của dân tộc

Một người có tinh thần trách nhiệm trong công việc được thể hiện qua chi tiết:

– Tuy anh thanh niên làm việc một mình trên đỉnh núi cao, không có người giám sát hay nhắc nhở, anh hoàn thành nhiệm vụ một cách tự giác, tận tụy: mỗi ngày anh đều bốn lần đi “ốp”. Cứ như vậy suốt mấy năm ròng rã, anh luôn ghi và báo “ốp” đúng giờ, kể cả trong mưa tuyết lạnh cóng, gió lớn và đêm tối lúc 1h sáng cũng không thể khiến lơ là trách nhiệm

– Anh thanh niên có tác phong làm việc rất khoa học và nghiêm túc, đúng giờ và chính xác đến từng phút: trong cuộc gặp gỡ tình cờ, theo thói quen, anh đo đếm từng phút vì sợ hết mất ba mươi phút nghỉ ngơi của đoàn

▶ Hình ảnh anh thanh niên chính là hình ảnh đại diện cho những con người lao động mới, tham gia vào công cuộc xây dựng và bảo vệ quê hương, đất nước thêm giàu đẹp.

b. Hình ảnh anh thanh niên với tinh thần lạc quan, yêu đời 

Anh tìm ra niềm vui trong cuộc sống được thể hiện qua chi tiết:

– Anh chủ động, sắp xếp một cuộc sống ngăn nắp, phong phú và thơ mộng qua việc: giữ cho căn nhà ba gian luôn gọn gàng, sạch sẽ, đến mức ông họa sĩ lần đầu ghé thăm cũng phải trầm trồ và bất ngờ.

– Ngoài công việc anh còn tìm thấy niềm vui khi đọc sách: đọc sách với anh không chỉ giúp trau dồi kiến thức của bản thân mà còn là cơ hội để trò chuyện với bản thân, để thanh lọc tâm hồn, nâng cao chất lượng cuộc sống

c. Hình ảnh anh thanh niên với sự chân thành, cởi mở và tấm lòng hiếu khách

– Ở một mình trên núi cao khiến anh thanh niên có một niềm khao khát được gặp gỡ, được trò chuyện với mọi người: nỗi “thèm người” mạnh mẽ đến mức, anh đã phải đẩy một khúc gỗ ra chắn giữa đường để buộc những chiếc xe hiếm hoi phải dừng lại ngang đường, để anh có cơ hội giúp đỡ họ và nói đôi ba câu chuyện làm quen

– Khi gặp được người qua đường, anh mừng đến mức “tất tả”, cuống cuồng, vui sướng như không kiềm được cảm xúc, sẵn sàng nói ra mọi điều mình nghĩ

– Anh niềm nở, thân thiện, hồ hởi với những người mới tiếp xúc lần đầu tiên: tuy lần đầu gặp nhưng anh đã mời trà, tặng hoa và cả quà ăn đường cho họ 

– Chẳng mấy khi có người nói chuyện nên khi gặp được đoàn xe, anh trân trọng từng giây từng phút trò chuyện với họ: anh đếm từng phút vì sau ba mươi phút, anh sẽ phải kết thúc cuộc gặp gỡ vô cùng quý báu này và quay trở về cuộc sống cô đơn, nơi chỉ có anh làm bạn với cỏ cây

– Sự quan tâm, chu đáo của anh còn thể hiện qua hành động sẵn sàng sẻ chia những gì mình có cho người lần đầu mới gặp: khi biết bác lái xế có vợ đang bị bệnh, anh đã lặng lẽ đi tìm củ tam thất để gửi về cho bác gái ngâm rượu uống.

– Lòng mến khách, sự nhiệt tình của anh đã khiến ông họa sĩ xúc động mà cảm thán: “người con trai ấy đáng yêu thật!”.

▶ Từ đó ta thấy, anh thanh niên với sự chân thành, cởi mở và hiếu khách thực chất là hiện thân của nỗi khát khao được hòa nhập, được sống vì mọi người. Hình ảnh anh thanh niên có thể coi là hình tượng tiêu biểu đại diện cho phẩm chất và tính cách của con người tại Sa Pa.

d. Hình ảnh anh thanh niên là một con người khiêm tốn, thành thật

– Công việc của anh có đóng góp một phần không nhỏ cho sự nghiệp phát triển kinh tế, yếu tố quan trọng trong giai đoạn chuyển mình của đất nước: giúp dự báo thời tiết, phục vụ sản xuất và phục vụ chiến đấu. 

– Khi ông hoạ sĩ cảm phục trước sự hy sinh của anh và muốn xin ký hoạ chân dung, anh đã từ chối, e ngại vì cho rằng những đóng góp của mình là vô cùng nhỏ bé so với những người khác. Anh cảm thấy mình cũng chỉ là một chàng trai trẻ bình thường trong muôn vàn những người khác đang phục vụ sản xuất và chiến đấu: “Không, xin bác đừng mất công vẽ cháu. Cháu không xứng đáng đâu, để cháu giới thiệu với bác những người khác đáng vẽ hơn” 

▶ Dù còn tuổi còn trẻ nhưng anh thanh niên qua những nét phác họa của tác giả dường như đã thấm thía cái nghĩa, cái tình của mảnh đất Sa Pa – nơi chôn rau cắt rốn của anh; thấu hiểu và đồng cảm với những hy sinh thầm lặng của những con người ngày đêm làm việc và cống hiến sự nghiệp cho đất nước.

▶ Qua cuộc gặp gỡ và trò chuyện, nhân vật anh thanh niên hiện lên thật chân thực, sinh động, giản dị và khiêm nhường. Vẻ đẹp của anh thể hiện ở suy nghĩ, hành động và trong cả cách sống đời thường của anh. Đó là chân dung một con người có tầm vóc nhỏ bé với nét mặt rạng rỡ, nổi bật lên giữa cái lặng lẽ muôn thuở của Sa Pa, tạo nên những âm thanh trong sáng, những sắc màu lung linh của những con người lao động mới như anh.

4. Phân tích tuyến nhân vật phụ

a. Ông họa sĩ

– Ông họa sĩ qua cách miêu tả của tác giả hiện lên là một người nghệ sĩ chân chính, nghiêm túc, say mê với hành trình đi tìm cái đẹp của mình: “Hơn bao nhiêu người khác, ông biết rất rõ sự bất lực của nghệ thuật, của hội họa trong cuộc hành trình vĩ đại của cuộc đời… Đối với chính nhà họa sĩ, vẽ bao giờ cũng là một việc khó, nặng nhọc, gian nan”.

– Ông họa sĩ đã nhận thấy tâm hồn cao đẹp của anh thanh niên ngay từ những phút đầu gặp anh. Anh thanh niên thật ra chính là hình mẫu nghệ thuật mà ông vẫn luôn tìm kiếm bấy lâu nay. Ông xúc động cảm thán: “Ôi! Một nét thôi cũng đủ khẳng định một tâm hồn, khơi gợi một ý sáng tác”,

– Ông muốn ghi dấu ấn về anh thanh niên bằng nét bút kí họa để bày tỏ những xúc cảm và suy tư của ông về anh thanh niên. 

– Tuy chỉ là nhân vật phụ nhưng ông họa sĩ có vai trò quan trọng trong việc thể hiện quan điểm trần thuật của tác giả. Góc nhìn và cảm nhận của ông họa sĩ cũng chính là những quan sát của người kể chuyện, miêu tả từ cảnh thiên nhiên đến nhân vật chính của truyện.

▶ Từ những xúc cảm và suy tư của ông họa sĩ về anh thanh niên hay về những vấn đề nghệ thuật, vấn đề của đời sống đều được gợi lên từ câu chuyện của anh thanh niên, đã góp phần giúp cho hình tượng nhân vật chính được hiện lên rõ ràng nét và đẹp đẽ

b. Cô kỹ sư

– Cô kĩ sư là một hình ảnh đại diện cho nhiệt huyết tuổi trẻ: cô vừa tốt nghiệp đã tình nguyện nhận nhiệm vụ trên tận miền núi Lai Châu 

– Cuộc gặp gỡ bất ngờ giữa đoàn xe của cô với anh thanh niên là cơ hội để cô được lắng nghe những tâm sự, chia sẻ của anh thanh niên và của những người khác. Bằng một cách nào đó, những chia sẻ ấy đã khiến cô “bàng hoàng”.

Cảm xúc “bàng hoàng” như giúp cô hiểu thêm về cuộc sống, về thế giới. Để rồi thức tỉnh trong cô những tình cảm và suy nghĩ lớn lao, đẹp đẽ:

– Cô đã có những đánh giá đúng hơn về mối tình nhạt nhẽo mà cô đã từ bỏ và yên tâm hơn về quyết định của mình với công việc và nhiệm vụ mới

– Cô dần tự tin và vững tâm hơn vào quyết định thực hiện chuyến ra đi đầu đời của mình.

– Từ quý mến, cảm phục, cô kỹ sư dần dần cảm thấy rất biết ơn anh thanh niên sau cuộc trò chuyện. Không phải chỉ vì bó hoa mà anh tặng cô trước khi lên xe về, mà còn vì “bó hoa của những háo hức và mơ mộng” anh vô tình trao cho trong cuộc trò chuyện ngắn ngủi ấy

▶ Cuộc gặp gỡ là một trải nghiệm mới mẻ, đã giúp gợi lên trong tâm tư cô gái trẻ những tình cảm và những suy nghĩ mới mẻ, cao đẹp không chỉ về con người, về cuộc sống mà còn là sự đồng cảm về lí tưởng cao đẹp của thế hệ thanh niên Việt Nam thời kỳ chống Mỹ. Qua tâm tư, tình cảm của cô kĩ sư dành cho anh thanh niên, nhân vật chính cũng được hiện lên với vẻ đẹp và sức mạnh đáng quý

c. Bác lái xe

– Là người xuất hiện ngay từ đầu tác phẩm, có vai trò như người dẫn dắt, giới thiệu và hướng sự quan tâm của người đọc về nhân vật chính của tác phẩm – anh thanh niên, một người “cô độc nhất thế gian” 

– Bác lái xe là một người yêu nghề và đã có nhiều kinh nghiệm lái những chuyến xe qua vùng núi Sa Pa. Bác đã có ba mươi năm lái xe nên bác gần như có thể hiểu tường tận các cung đường tại Sa Pa.

– Bác là một người niềm nở và cởi mở: bác sẵn lòng giới thiệu về thiên nhiên và cảnh sắc Sa Pa với ông họa sĩ và cô kĩ sư về thiên nhiên, cảnh sắc Sa Pa và về anh thanh niên.

– Bác là cầu nối giúp kết nối anh thanh niên với cuộc sống bên ngoài Sa Pa: Bác giúp anh mua sách; giới thiệu cho anh với những người bạn mới để anh nguôi bớt nỗi “thèm người” 

▶ Mặc dù chỉ xuất hiện thoáng qua nhưng bác lái xe là một nhân vật khoogn thể thiếu giúp sự xuất hiện của anh thanh niên trở nên tự nhiên hơn và góp phần dẫn dắt các tình tiết tiếp theo của câu chuyện. 

▶ Qua cảm xúc và thái độ cảm mến của bác lái xe, cô kĩ sư, ông họa sĩ tác giả đã giúp cho hình ảnh anh thanh niên hiện ra càng rõ nét và đẹp hơn. Từ đó giúp mở rộng thêm cho chủ đề của tác phẩm và gợi ra nhiều ý nghĩa sâu sắc, nhân văn về lý tưởng sống của thanh niên trong thời đại mới. Cũng thông qua hệ thống nhân vật phụ này, bức họa về nhân vật chính như được soi rọi nhiều luồng ánh sáng, khiến nó trở nên sinh động và ánh lên nhiều màu sắc tươi sáng

d. Các nhân vật khác (xuất hiện gián tiếp qua lời kể) 

– Anh kỹ sư bản đồ sét: làm việc trên đỉnh Phan-xi-păng cao 3142m; anh trong tư thế chờ sét “nửa đêm mưa gió, rét buốt, mặc, cứ nghe sét là choáng choàng chạy ra” suốt mười một năm. Anh chấp nhận hy sinh hạnh phúc cá nhân để hoàn thành trọng trách lớn lao của công việc, giúp khai thác “của chìm nông, của chìm sâu” dưới lòng đất, góp phần làm giàu đẹp cho Tổ quốc.

– Ông kĩ sư vườn rau dưới Sa Pa: làm việc trong âm thầm lặng lẽ từ ngày này sang ngày khác, ngồi trong vườn su hào rình xem cách ong lấy phấn, rồi cũng tự ông đi thụ phấn cho từng cây su hào để cung cấp cho nhân dân toàn miền Bắc những củ su hào to hơn, ngọt hơn. 

▶ Tuy đây là những nhân vật này xuất hiện trong cuộc gặp gỡ mà chỉ được giới thiệu gián tiếp qua lời kể của anh thanh niên. Họ đảm nhiệm những công việc thầm lặng mà chỉ những con người sinh sống tại Sa Pa mới hiểu hết được ý nghĩa của nó. Song, chính những họ đã cho thấy phẩm chất cao đẹp trong tâm hồn, cách sống của người lao động mới. Từ đó góp phần làm nổi bật chủ đề, tư tưởng của truyện được mở rộng.

 

IV. Sơ đồ tư duy Lặng lẽ Sa Pa

 

V. Tổng kết chung phân tích tác phẩm Lặng lẽ Sa Pa

1. Về nội dung

– Qua truyện ngắn “Lặng lẽ Sa Pa”, tác giả Nguyễn Thành Long đã khắc họa thành công hình ảnh những con người lao động âm thầm, say mê cống hiến sức mình cho sự nghiệp cách mạng của Tổ quốc. Trong đó, tiêu biểu nhất là hình tượng nhân vật anh thanh niên, có vai trò giúp tác giả khẳng định vẻ đẹp của những người lao động mới trong công cuộc xây dựng xã hội chủ nghĩa, thống nhất đất nước

2. Về nghệ thuật

– Tình huống truyện được xây dựng hợp lý với cách kể chuyện tự nhiên, mộc mạc, giàu chất thơ

– Có sự kết hợp giữa phương thức tự sự, biểu cảm, miêu tả và bình luận giúp tác giả khắc họa chân dung nhân vật một cách khéo léo, sinh động hơn

– Giọng văn có sự trau chuốt,  tỉ mỉ, giàu chất thơ và chất hội họa, mỗi câu văn đều góp phần tô đậm chủ đề chính của tác phẩm

Trên đây là dàn ý Phân tích tác phẩm Lặng lẽ Sa Pa của tác giả Nguyễn Thành Long với những bài học đáng quý về cuộc đời, về sự hi sinh của người lao động qua hình tượng nhân vật anh thanh niên. Các bạn học sinh có thể tham khảo các bài phân tích các tác phẩm văn học khác trong bộ tài liệu Soạn văn 9 để phục vụ cho các kỳ thi quan trọng. Hy vọng các bạn có một kỳ ôn tập hiệu quả!

Tham khảo ngay:

Phân tích truyện ngắn Làng