Soạn Tức nước vỡ bờ (trích Tắt đèn) của tác giả Ngô Tất Tố giúp các bạn học sinh nắm bắt được nội dung kiến thức của bài học sắp tới và gợi ý trả lời những câu hỏi trong sách giáo khoa. Soạn bài là cách để mỗi học sinh có sự chuẩn bị tốt hơn cho bài học, giúp nâng cao hiệu quả khi làm các bài tập Soạn văn 8. Cùng tham khảo soạn bài “Tức nước vỡ bờ” ngắn gọn, súc tích, đầy đủ và chính xác nhất dưới đây cùng Hocmai !
Tham khảo thêm:
Soạn bài cấp độ khái quát của nghĩa từ ngữ
I. Soạn Tức nước vỡ bờ: Phần tìm hiểu chung
1. Tác giả
– Được viết bởi tác giả Ngô Tất Tố sinh năm 1893 (mất năm 1954), quê ở làng Lộc Hà, huyện Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh (nay thuộc Đông Anh, ngoại thành Hà Nội).
– Ông xuất thân là một nhà nho gốc nông dân được thụ hưởng một nền giáo dục Nho học từ khi còn nhỏ.
Năm 1926, tác giả Ngô Tất Tố ra Hà Nội làm báo, đây chính là thời điểm ông bắt đầu có những cơ hội tiếp cận với tri thức và văn hóa thế giới ở vùng đất Hà Nội khi đó đang là thuộc địa của Pháp.
– Tác giả Ngô Tất Tố là một nhà văn, nhà báo, nhà Nho học, Dịch giả, nhà nghiên cứu có tầm ảnh hưởng lớn ở Việt Nam trong giai đoạn 1954.
+ Một học giả với các công trình triết học và văn học cổ có giá trị cao, ông nghiên cứu rất nhiều các thể loại văn học khác nhau.
+ Một nhà báo nổi tiếng với các bài viết mang khuynh hướng dân chủ tiến bộ và giàu tính chiến đấu. Ông có gần 1.500 bài viết (đã được tìm thấy 1.360 bài) cho 27 tờ báo và tạp chí với 29 bút danh, thể loại tiểu phẩm và phóng sự là hai thể loại nổi bật trong các bài viết của ông.
+ Một nhà văn giao thời: ông là nhà văn hiện thực xuất sắc chuyên viết về nông thôn trước cách mạng. Qua ngòi bút của mình, ông thể hiện rõ những thay đổi của một lớp người trí thức trong giai đoạn giao thời, sự dung hòa tương thích giữa nền văn hóa mới và cũ.
– Nổi bật chủ nghĩa hiện thực về người nông dân: Tác giả Ngô Tất Tố được biết đến là nhà văn hàng đầu của trào lưu hiện thực phê phán ở Việt Nam trước 1945, sử dụng ngòi bút để lột tả toàn diện và sâu sắc, đầy trăn trở và xúc động về cảnh ngộ và số phận người nông dân Việt Nam.
– Trong sự nghiệp văn học, ông để lại nhiều tác phẩm có giá trị như: Tắt đèn (1939); Lều chõng (1940); Tập án cái đình (1939); Việc làng (1940) …Thơ và tình, Địa dư Việt Nam, Kinh dịch, Suối thép,, Lão Tử, Đường thi, Trước lửa chiến đấu, Đề Thám,…
– Sau cách mạng ông đảm nhiệm công tác tuyên truyền văn nghệ phục vụ kháng chiến chống Pháp.
2. Tác phẩm
Xuất xứ: Đoạn trích “Tức nước vỡ bờ” là đoạn trích thuộc chương XVIII của tiểu thuyết Tắt đèn – tác phẩm tiêu biểu nhất của tác giả Ngô Tất Tố, và cũng là một trong những kiệt tác xuất sắc của văn học hiện thực phê phán Việt Nam giai đoạn 1930 – 1945.
Bố cục Tức nước vỡ bờ: gồm 2 phần
– Phần 1 (Mở đầu tác phẩm là … ngon miệng hay không): Bối cảnh nặng nề của ngôi làng mùa sưu thuế và gia đình chị Dậu. Chị Dậu chăm sóc người chồng.
– Phần 2 (còn lại): Sự chuyển đổi trạng thái từ sợ hãi đến thiết tha cầu khẩn và cương quyết của chị Dậu. Chị Dậu can đảm đương đầu với bọn tay sai.
Giá trị nội dung:
Câu chuyện khắc họa rõ nét sự tàn ác và bất nhân của xã hội thực dân phong kiến phản ánh xã hội thối nát lúc bấy giờ đẩy con người vào hoàn cảnh khốn khổ.
Hình tượng nhân vật chị Dậu – một người phụ nữ Việt Nam kiên cường, giàu tình yêu thương với sức sống tiềm tàng mạnh mẽ, ngay cả trong hoàn cảnh khắc nghiệt nhất thì cuối cùng vẻ đẹp đó vẫn được tỏa sáng. Những tình tiết bi kịch trong tác phẩm được đẩy lên đến đỉnh điểm khiến sự kháng cự của chị Dậu được bộc lộ một cách rõ ràng và thuyết phục.
Giá trị nghệ thuật:
– Sử dụng nghệ thuật xây dựng tình huống truyện độc đáo
– Cách khai thác dẫn dắt câu chuyện và miêu tả nhân vật chân thực, sinh động
– Nghệ thuật tương phản làm nổi bật rõ nét tính cách nhân vật
– Ngôn ngữ đối thoại đặc sắc mang dấu ấn riêng của tác giả.
II. Tóm tắt Tức nước vỡ bờ
Một mùa thu sưu thuế nữa lại đến, không khí căng thẳng và ngột ngạt bao quanh ngôi làng. Gia đình chị Dậu đang phải chạy vạy ngược xuôi để có tiền đóng sưu, thậm chí chị Dậu cũng đã phải bán cả đàn chó và đứa con gái đầu lòng là cái Tí để gom tiền trang trải. Nhưng bọn chúng còn ức hiếp người dân đến mức đến mức bắt gia đình chị đóng luôn cả phần sưu cho người em trai anh Dậu đã mất. Đêm đó, người ta vác anh Dậu về nhà trong tình trạng bị đánh thương nặng tưởng chừng sắp chết. Chị Dậu luống cuống chỉ biết khóc, dân làng xung quanh thương tình đến giúp đỡ anh Dậu tỉnh dậy. Bà hàng xóm vội đem cho chị bơ gạo để nấu cháo hồi sức cho chồng. Nhưng cháo vừa đưa đến miệng anh Dậu cũng là lúc mấy tên cai lệ chạy vào đòi mang anh ra đình đánh tiếp. Chị Dậu chỉ còn biết xuống nước van xin bọn chúng buông tha cho chồng mình, nhưng càng xin chúng lại càng chửi bới hống hách; thậm chí tên cai lệ còn bịch luôn vào ngực chị rồi tát vào mặt chị đau điếng và định lao tới anh Dậu. Đến đây, chị không còn có thể chịu đựng nổi nữa bèn đánh lại tên cai lệ và người nhà lí trưởng. Chị Dậu đã tuyên bố thà ngồi tù còn hơn để bọn chúng bắt nạt.
III. Soạn bài Tức nước vỡ bờ: Phần hướng dẫn đọc hiểu
Câu 1 trang 32 SGK Ngữ Văn 8 tập 1
Đề bài: Khi bọn tay sai xông vào nhà chị Dậu, tình thế của chị Dậu khi đó như thế nào?
Hướng dẫn giải
– Chị Dậu nhận được bát gạo từ bà lão hàng xóm để nấu cháo cho chồng và cả nhà
– Chị vừa múc cháo ra bát cho cả nhà.
Rón rén bưng bát cháo cho chồng và bế cái Tỉu ngồi xuống bên cạnh “chờ xem chồng chị có ăn ngon miệng không”
– Anh Dậu vừa run rẩy cất bát cháo anh mới kề vào đến miệng, thì cai lệ và người nhà lí trưởng sầm sập tiến vào cùng roi song, tay thước và dây thừng
Câu 2 trang 32 sgk Ngữ Văn 8 Tập 1
Đề bài: Hãy phân tích nhân vật cai lệ trong tác phẩm. Đưa ra nhận xét về tính cách của nhân vật này và sự miêu tả của tác giả?
Hướng dẫn giải:
– Cai lệ là một chức quan thấp nhất trong xã hội phong kiến, là người đứng đầu một tốp lính nhỏ chuyên phụ trách giúp việc cho quan nha. Tên cai lệ có mặt ở làng Đông Xá với vai trò hỗ trợ lí trưởng của làng đốc thuế. Hắn và tên người nhà lí trưởng xông vào nhà anh Dậu để đòi sưu, ép anh chị trả tiền thuế, đánh đập, chửi mắng…
* Ngoại hình: trợn ngược hai mắt, sức lẻo khoẻo của anh chàng nghiện
* Hành động: sầm sập tiến vào với những roi song, tay thước và dây thừng; Gõ đầu roi xuống đất, thét lên bằng giọng khàn khàn của người hút nhiều xái cũ; không để cho chị được nói hết câu..trợn mắt.. quát; giọng hầm hè; đùng đùng.. giật phắt cái thừng.. chạy sầm sập đến chỗ anh Dậu; bịch luôn vào ngực chị Dậu rồi lại sấn đến để trói anh Dậu; tát vào mặt chị một cái đánh bốp, rồi cứ nhảy vào anh Dậu; ngã chỏng quèo trên mặt đất.. miệng vẫn thét trói vợ chồng kẻ thiếu sưu
* Ngôn ngữ: liên tục chửi mắng, sỉ vả
– Nhân vật cai lệ đại diện cho tầng lớp tay sai tàn ác bất nhân, sẵn sàng chà đạp lên số phận của người nông dân và coi mạng người như cỏ rác. Tuy chỉ là một tên tay sai mạt hạng nhưng lại vô cùng hống hách. Chúng là những con người có thái độ hung hãn, hành động ngông cuồng, mang theo vũ khí và thường xuyên chà đạp lên thân thể con người, ức hiếp những người nông dân nghèo khổ. Qua ngòi bút của tác giả lột tả sự hèn hạ, tàn bạo và vô nhân tính đến tột cùng của bọn cai lệ.
Một sản phẩm của xã hội đương thời, bọn cai lệ là điển hình cho những con người lúc bấy giờ trở nên tha hóa biến chất, hung hăng, tàn bạo, những tên đầu trâu mặt ngựa.
=> Chính bản chất của chúng đã góp phần tố cáo một xã hội phong kiến thối nát, áp bức bóc lột con người đến mức khốn khổ, không lối thoát.
Câu 3 trang 33 sgk Ngữ Văn 8 Tập 1
Đề bài: Hãy phân tích diễn biến tâm lí của chị Dậu trong đoạn trích. Theo bạn, sự thay đổi thái độ của chị Dậu có được miêu tả chân thực và hợp lý không ? Qua đoạn trích này, đưa ra nhận xét về tính cách của nhân vật chị Dậu?
Hướng dẫn giải
– Diễn biến tâm lí:
+ Trước thái độ hung hăng, những lời quát tháo hách dịch của cai lệ, chị Dậu run run vì lo lắng cho người chồng đã bị hành hạ từ đêm qua. Chị gọi cai lệ Ià ông tự xưng là cháu. Chị van xin, cầu khẩn bằng bằng giọng tha thiết.
+ Cai lệ không để chị nói hết câu, nhưng chị vẫn thiết tha đưa ra lời thuyết phục có lý, có tình.
+ Đến khi tính mạng của chồng bị đe dọa, thái độ của chị Đậu bắt đầu thay đổi. Chị vẫn cố van xin, nhưng bên cạnh lời nói là hành động đặt con xuống, chạy đến đỡ lấy tay cai lệ, không để hắn đụng tới anh Dậu. => Khi thấy sự nhún mình không có hiệu quả chị đã đứng lên ngang hàng để cảnh báo chúng, chị Dậu chuyển qua “ông – tôi” với cai lệ.
+ Thái độ của chị Dậu ngày càng quyết liệt khi tên cai lệ ngày càng quá quắt bịch vào ngực chị, tát chị và xông tới anh Dậu. Chị hạ cai lệ xuống là “mày” và mạnh dạn tuyên bố: “Mày trói ngay chồng bà đi, bà cho mày xem”.
+ Cuối cùng, khi nghe anh Dậu can, chị càng phẫn uất: “Thà ngồi tù. Để cho chúng làm tình làm tội mãi thế, tôi không chịu được.”
Một câu nói mộc mạc đầy phẫn uất ấy như lời tuyên ngôn hùng hồn cho câu nói “tức nước vỡ bờ” – có áp bức dứt khoát sẽ có đấu tranh.
– Sự thay đổi thái độ của chị Dậu có được miêu tả chân thực và hợp lý một cách logic. Đây là quá trình nhất quán. Chị Dậu có thể nhẫn nhục, chịu đựng, nhưng khi đã bị đầy tới chân tường thì cũng có thể vùng lên chống trả quyết liệt thể hiện khả năng phản kháng đấu tranh bảo vệ gia đình.
– Chị Dậu được miêu tả như một người phụ nữ rất mực dịu dàng, thông minh, sắc sảo, đảm đang, tháo vát. Dưới sự áp bức của xã hội, chị luôn chịu đựng, nhẫn nhục nhưng không thuộc loại người yếu đuối, chỉ biết than khóc. Qua ngòi bút của tác giả, hình ảnh chị Dậu hiện lên khỏe khoắn, quyết liệt ẩn chứa một khả năng phản kháng tiềm tàng.
Một người phụ nữ chỉ nghĩ tới chồng, tới con, nhiều lần lấy thân mình che chở đòn roi cho chồng, vì gia đình sẵn sàng ngồi tù. Sức mạnh kì diệu đó của chị Dậu biểu lộ sự căm hờn, uất hận bị dồn nén đến tận cùng.
Câu 4 trang 33 sgk Ngữ Văn 8 Tập 1
Đề bài: Bạn hiểu như thế nào về nhan đề Tức nước vỡ bờ được đặt cho đoạn trích ? Theo bạn, đặt tên như vậy có thỏa đáng hay không ? Vì sao ?
Hướng dẫn giải
– Nhan đề của một tác phẩm không chỉ đúc kết nội dung của tác phẩm mà còn được tác giả gửi gắm một bài học, một quan niệm, một tư tưởng nào đó. Vì vậy ý nghĩa nó truyền tải thường sẽ rộng hơn những gì câu chữ thể hiện.
“Tức nước vỡ bờ” xuất phát là một thành ngữ chỉ một hiện tượng tự nhiên trong cuộc sống.
* Nghĩa đen: nếu nước quá đầy, quá lớn thì tất yếu bờ sẽ tràn, sẽ vỡ.
Từ việc nói bờ tràn mà chúng ta có thể liên hệ đến sự phản ứng của con người trước hoàn cảnh: con người đều có giới hạn chịu đựng, nếu một người rơi vào hoàn cảnh đạt tới điểm quá giới hạn chịu đựng của họ hay bị đè nén, áp bức thì họ sẽ đứng lên phản kháng đấu tranh.
Điều này như một quy luật của tự nhiên mà lại có tính xã hội sâu sắc.
– Đặt tên Tức nước vỡ bờ cho đoạn trích là thỏa đáng.
Bởi nhan đề Tức nước vỡ bờ được đặt cho đoạn trích là một nhan đề có sức gợi hình cao, bao quát đầy đủ toàn bộ nội dung, thông điệp của đoạn trích. Sử dụng chính thành ngữ của người Việt để thể hiện sự đấu tranh, chống cự của người nông dân dưới những áp bức, bất công của xã hội phong kiến. Nhân vật chị Dậu chính là đại diện cho những con người hiền lành chất phác, lương thiện nhưng khi bị áp bức đến mức đường cùng giữa sự sống và cái chết thì họ sẵn sàng vùng dậy, đánh bại mọi thế lực áp bức. “Tức nước vỡ bờ” phản ánh rõ một quy luật tất yếu trong cuộc sống “có áp bức thì có đấu tranh”.
Câu 5 trang 33 sgk Ngữ Văn 8 Tập 1
Đề bài: Chứng minh cho nhận xét của nhà nghiên cứu phê bình văn học Vũ Ngọc Phan : “Cái đoạn chị Dậu đánh nhau với tên cai lệ là một đoạn tuyệt khéo”.
Hướng dẫn giải
– Tình huống truyện: Anh Dậu đang trong tình thế bị uy hiếp tới tính mạng. Chị Dậu dù van xin tha thiết, nhưng lại bị chúng đánh và tiếp tục bắt trói anh Dậu, trước tình cảnh ấy chị Dậu đã phản kháng mạnh mẽ để bảo vệ gia đình.
Cách xây dựng tình huống căng thẳng, thể hiện tập trung cao độ mối xung đột gay gắt trong xã hội ở nông thôn trước cách mạng. Diễn biến mạch truyện dẫn đến tình huống bùng nổ dữ dội của nhân vật được tác giả diễn tả hợp lí, tự nhiên.
– Sử dụng nghệ thuật khắc họa tính cách nhân vật:
+ Tên cai lệ thô lỗ, đểu giả, hung ác, không chút tình người, liên tục mắng chửi, sỉ vả; không cho người khác đường lui
+ Chị Dậu khi mềm mỏng tha thiết cho tới khi cương quyết, dữ dội,… Diễn biến tâm lí được miêu tả chân thực và hợp lý một cách logic.
– Sử dụng nghệ thuật đối lập hình ảnh
– Sử dụng ngôn ngữ đặc sắc: lời ăn tiếng nói hàng ngày được sử dụng chân thật, tự nhiên, mang tính khẩu ngữ.
– Đoạn miêu tả phân cảnh phản kháng giữa chị Dậu với bọn tay sai qua ngòi bút linh hoạt, pha chút hóm hỉnh lại vừa châm biếm của tác giả vô cùng tinh tế khéo léo và độc đáo.
Đoạn “tuyệt khéo” trong đoạn văn này thể hiện ở việc tác giả xây dựng các tuyến nhân vật đối lập, đặc biệt làm rõ nét chân thực hình ảnh người phụ nữ nông dân mạnh mẽ, bản lĩnh, dám đương đầu với bè lũ hung tàn đòi quyền sống trong xã hội bất công, áp bức. Nhân vật chị Dậu chân thực bước ra khỏi trang văn và sống mãi trong lòng mỗi đọc giả.
Câu 6 trang 33 sgk Ngữ Văn 8 Tập 1
Đề bài: Nhà văn Nguyễn Tuân cho rằng, thông qua tác phẩm Tắt đèn, Ngô Tất Tố đã “xui người nông dân nổi loạn”. Bạn hiểu như thế nào về nhận xét đó ? Qua đoạn trích Tức nước vỡ bờ, hãy làm sáng rõ ý kiến của Nguyễn Tuân.
Hướng dẫn giải:
– Nhận xét của nhà văn Nguyễn Tuân là hợp lý dựa trên các tình huống sự việc được đưa ra trong tác phẩm. Khi mà xã hội tàn bạo, vô lý và tàn nhẫn đến cực độ, người dân ắt phải phản kháng đấu tranh, không tránh được sự “nổi loạn” để đòi lại sự công bằng.
– Tác phẩm Tắt đèn là một bức tranh thu nhỏ của nông thôn Việt Nam dưới thời Pháp thuộc dưới ngòi bút hiện thực sắc sảo của nhà văn Ngô Tất Tố.
Đoạn trích Tức nước vỡ bờ miêu tả không khí ngột ngạt, căng thẳng của mùa sưu thuế, bộ mặt tàn ác của giai cấp thống trị và nỗi khốn cùng của người nông dân nghèo…Đoạn trích không những chứng minh hùng hồn cho quy luật có áp bức dứt khoát có đấu tranh, mà còn ngầm khẳng định chân lý: Con đường của quần chúng bị áp bức chỉ có thể là con đường đấu tranh tự giải phóng.
Bằng cảm quan hiện thực mạnh mẽ, tác giả Ngô Tất Tố đã dự báo trước cơn bão táp của quần chúng nông dân nổi dậy dưới sự tập hợp, lãnh đạo của Đảng và Bác Hồ sẽ hất phăng chế độ thực dân phong kiến mục nát, lấy lại chế độ tự do, dân chủ công bằng hơn, tươi sáng hơn.
Hy vọng rằng tài liệu soạn bài “Tức nước vỡ bờ” này sẽ giúp ích cho bạn trong việc ôn tập và rèn luyện thêm kiến thức ở nhà.
Chúc các bạn có bước soạn bài thật tốt để chuẩn bị cho bài học “Tức nước vỡ bờ” hiệu quả nhất, tiếp thu nhanh nhất kiến thức thầy cô giảng trên lớp!
