Nắm chắc kiến thức trọng tâm và luyện tập các dạng bài tiêu biểu về chủ ngữ, vị ngữ trong câu là yếu tố quan trọng giúp học sinh chinh phục các bài tập cấu tạo câu trong tiếng Việt 4.
Bài tập xác định cấu tạo câu là nội dung kiến thức quan trọng học sinh cần nghiên cứu kỹ lưỡng. Tuy nhiên nhiều học sinh vẫn chưa thể phân biệt rõ ràng ở nội dung xác định cấu tạo chủ ngữ, vị ngữ trong câu. Để nắm rõ các trọng tâm kiến thức và phương pháp làm bài, hôm nay ta cùng đến với một chuyên đề quan trọng của nội dung cấu tạo câu: Chủ ngữ, vị ngữ trong câu kể Ai làm gì?
Cơ sở lý thuyết về phân tích bộ phận cấu thành câu
Trong chương trình Tiếng Việt lớp 4, học sinh được tiếp cận với hai kiểu câu “Ai thế nào” và “Ai làm gì”. Sau đây, ta sẽ phân tích bộ phận chủ ngữ, vị ngữ trong câu kể Ai làm gì.
Để phần khái niệm cơ bản trở nên dễ hiểu hơn, cô Vân Anh đã tách kiểu câu “Ai làm gì” thành hai bộ phận chính:
Bộ phận “Ai”: Thường là danh từ, cụm danh từ hoặc đại từ nhân xưng (tôi, ta, chúng ta,…) đóng vai trò là chủ ngữ trong câu.
Chi tiết kiến thức về chủ ngữ xem tại: Chủ ngữ là gì?
Bộ phận “làm gì”: Động từ hoặc cụm động từ chỉ hoạt động, đóng vai trò là vị ngữ trong câu.
Ví dụ về phân tích bộ phận cấu thành câu
Các dạng bài tập thường gặp trong nội dung về chủ ngữ, vị ngữ.
Bài tập xác định kiểu câu “Ai làm gì”
Bài tập xác định kiểu câu là dạng bài tập ít xuất hiện trong các đề thi nhưng là dạng bài cơ sở, giúp học sinh nắm vững nền tảng về cấu tạo câu để biết cách hành văn, diễn đạt rõ ràng, dễ hiểu.
Cô Vân Anh cũng đặc biệt nhắc nhở học sinh khi làm bài cần chú ý: trước động từ (vị ngữ) nếu xuất hiện từ “bị”, “được” thì câu đó trở thành câu “Ai thế nào” chứ không phải câu “Ai làm gì”. Trong một số câu, hai từ “bị”, “được” có thể bị rút gọn và ẩn đi. Dấu hiệu câu bị lược là chủ ngữ câu đó không thể tự thực hiện hoạt động được nhắc đến trong câu (câu bị động).
Chẳng hạn: “Cây lược này làm bằng ngà voi”. Ở đây, chủ ngữ trong câu trả lời cho “ai” là “Cây lược này”, vị ngữ là “làm bằng ngà voi”. Thoạt nhìn ta thấy đây là kiểu câu “Ai làm gì” bởi theo sau chủ ngữ là một cụm động từ. Tuy nhiên về mặt nghĩa, “Cây lược” không thể tự làm ra nó, vậy tức là nó “được” làm bởi ai đó: “Cây lược này (được) làm bằng ngà voi”. – kiểu câu “Ai thế nào”.
Bài tập xác định chủ ngữ, vị ngữ trong câu
Căn cứ vào cơ sở lý thuyết là yêu cầu quan trọng để học sinh trả lời đúng các dạng bài này. Theo đó học sinh cần phân biệt rõ hai bộ phận quan trọng trong cấu trúc câu bao gồm “Ai” – chủ ngữ, “làm gì” – vị ngữ. Để bài tập này trở nên dễ hiểu và dễ xác định hơn, học sinh có thể thực hiện bằng cách tách các từ trong câu, đi trả lời cho câu hỏi “Ai” và “làm gì”.
Ví dụ: Công nhân nhà máy/đang/say sưa/làm việc.
“Ai” được nhắc đến ở đây? – Công nhân nhà máy => Chủ ngữ
Vậy “Công nhân nhà máy” làm gì? – đang say sưa làm việc. => Vị ngữ
Có học sinh sẽ thắc mắc: Tại sao trong câu xuất hiện động từ chỉ trạng thái “say sưa” nhưng lại không thuộc kiểu câu “Ai thế nào” thì bởi động từ chính trong câu là “làm việc”, còn “say sưa” chỉ là phần bổ nghĩa. Để dễ xác định động từ chính trong câu, ta có thể thử lược bớt từ đó đi, bởi nếu thiếu động từ chính thì câu sẽ không đúng hoặc đủ về mặt ngữ nghĩa nữa. Giả dụ ở đây, ta lược câu thành “Công nhân nhà máy đang say sưa”: rõ ràng người đọc không thể hiểu rốt cuộc công nhân đang say sưa làm gì, vậy câu chưa đủ ngữ nghĩa. Nếu ta lược câu còn “Công nhân nhà máy đang làm việc” thì câu hoàn toàn vẫn đủ nghĩa.
Bài tập tìm cấu tạo chủ ngữ và vị ngữ trong câu.
Để hoàn thành dạng bài tập này, trước tiên học sinh cần tổng hợp lại kiến thức về các cấu tạo của chủ ngữ và vị ngữ trong câu. Đối với kiểu câu “Ai làm gì”, cô Vân Anh đã gợi ý một số kiến thức trọng tâm sau:
Học sinh có thể đi theo hai bước sau để giải quyết bài tập xác định cấu tạo chủ ngữ, vị ngữ:
Ví dụ: “Bác hàng xóm đang say sưa cắt tỉa những khóm cây trong vườn”.
Bước 1: Xác định chủ ngữ, vị ngữ
“Ai”: Bác hàng xóm => Chủ ngữ
“làm gì’”: đang say sưa cắt tỉa những tán cây trong vườn => Vị ngữ
Bước 2: Xác định cấu tạo
Chủ ngữ: Bác hàng xóm => Danh từ
Vị ngữ: đang/say sưa/cắt tỉa/những khóm cây trong vườn. => Cụm động từ với “cắt tỉa” là động từ chính.
Trên đây là những nội dung chính về phần kiến thức xác định chủ ngữ, vị ngữ trong chương trình Tiếng Việt lớp 4. Nắm vững kiến thức tổng thể và các chú ý khi làm bài không chỉ giúp đạt điểm cao trong bài tập luyện từ và câu mà còn giúp học sinh hình thành lối viết văn chính xác, rõ ràng, mạch lạc.
Video chuyên đề chủ ngữ, vị ngữ của cô Trần Thị Vân Anh thuộc CHƯƠNG TRÌNH HỌC TỐT của HOCMAI là tài liệu hữu ích để phụ huynh tham khảo bổ trợ cho con, giúp con tự tin hơn khi bắt gặp các nội dung bài tập này. Quý phụ huynh có thể đăng ký tham gia chương trình để nhận bài giảng Tiếng Việt miễn phí, giúp con nắm vững kiến thức, giải quyết các bài tập đơn giản, hiệu quả hơn.
