Soạn bài Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ

Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ là tiếng lòng của  người mẹ yêu thương con, yêu thương tổ quốc cùng ước mơ giản dị về một hòa bình trong tương lai. Soạn bài Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ của HOCMAI đã tổng hợp nội dung về tác giả, tác phẩm, hướng dẫn đọc hiểu và gợi ý luyện tập trong sách giáo khoa Ngữ văn 9. 

 

Tham khảo thêm:

Phân tích khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ

Soạn bài Các phương châm hội thoại

Soạn bài Sử dụng yếu tố miêu tả trong văn bản thuyết minh

Xưng hô trong hội thoại

 

I. Soạn bài Khúc hát ru những em bé sống trên lưng mẹ: Tìm hiểu chung

1. Tác giả Nguyễn Khoa Điềm

1.1 Tiều sử tác giả

– Tác giả Nguyễn Khoa Điềm ( tên khác Nguyễn Hải Dương) sinh năm 1943 tại thôn Ưu Điềm, xã Phong Hòa, huyện Phong Điền, tỉnh Thừa Thiên Huế. Ông sinh ra trong một gia đình trí thức cách mạng, cha của ông là một nhà báo và thuộc dòng dõi nhà quan nội tán Nguyễn Khoa Đăng. 

– Nguyễn Khoa Điềm học tập ở quê, đến năm 1955 ông chuyển ra miền Bắc học tập. Ông tốt nghiệp năm 1964 trường Đại học Sư phạm Hà Nội. Sau đó ông trở về tham gia chiến đấu tại miền Nam. Ông tham gia các phong trào của học sinh sinh viên Huế, xây dựng cơ sở của Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam… 

– Nguyễn Khoa Điềm thuộc thế hệ nhà thơ trưởng thành trong kháng chiến chống Mỹ, ông giữ nhiều chức vụ quan trọng như Tổng thư ký Hội Nhà văn Việt Nam (khóa V), nguyên Ủy viên Bộ Chính trị, Bí thư Trung ương Đảng khóa IX, Trưởng Ban Tư tưởng – Văn hóa Trung ương.

–  Nguyễn Khoa Điềm nhận được nhiều giải thuởng lớn trong suốt sự nghiệp của ông như: Giải thưởng Hội Nhà văn Việt Nam, giải thưởng Văn học Nghệ thuật Cố đô, giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật. 

– Hiện nay ông đã nghỉ hưu và sống tại quê hương – Thành phố Huế. 

1.2 Tác phẩm tiêu biểu

– Có thể nói, Nguyễn Khoa Điềm là nhà thơ tiêu biểu trong thơi kỳ kháng chiến chống Mỹ. Nhờ sự  tham gia chiến đấu trực tiếp nên chất thơ của Nguyễn Khoa Điềm rất giàu  tính chiêm nghiệm cũng như cảm xúc sâu lắng. Thơ của Nguyễn Khoa Điềm thể hiện rõ vai trò, trách nhiệm của người dân, người lính với đất nước. 

-Tác phẩm thơ tiêu biểu của Nguyễn Khoa Điềm có thể kể đến chính là bài thơ “ Đất nước” với màu sắc dân tộc đậm nét cùng những tâm tư của ông gửi gắm trong đó. 

– Bên cạnh đó Nguyễn Khoa Điềm còn nổi tiếng với nhiều tập thơ như “ Ngôi nhà có ngọn lửa ấm”, “Cõi lặng” , “ Đất ngoại ô”, “ Mặt đường khát vọng”… 

 

2. Tác phẩm 

2.1 Hoàn cảnh sáng tác, bố cục 

– Khúc hát ru những em bé sông trên lưng mẹ được sáng tác vào năm 1971, lúc này nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm đang công tác tại chiến khu miền tây Thừa Thiên. 

– Bố cục bài thơ được chia thành 3 phần như sau: 

Phần 1: Từ đầu đến câu thơ “Mai sau con lớn vung chày lún sân”: Lời ru của người mẹ khi sống trong cuộc sống sinh hoạt ngày thường của người dân tộc khu vực Trị- Thiên 

Phần 2:  Tiếp theo đến câu thơ: ““Mai sau con lớn phát mười Ka-lưi”: Lời ru của người mẹ trong lao động sản xuất 

Phần 3: Đoạn còn lại: Lời ru của người mẹ khi chiến đấu chống giặc bảo vệ tổ quốc. 

2.2 Ý nghĩa nhan đề

– Khúc hát ru: Sự quen thuộc, cộng hưởng trong tâm hồn của mỗi con người. Tiếng hát ru là âm thanh hay nhất mà những đứa trẻ được nghe từ khi mới lọt lòng cho đến khi lớn lên. 

– Những em bé: Hình ảnh thế hệ tương lai, những mầm non được nuôi dưỡng từ tiếng hát mộc mạc của những nguời mẹ. 

=> Nhan đề của bài thơ thể hiện sự ca ngợi những người mẹ hay rộng ra  trên khắp đất nước Việt Nam, gợi lên sự hi sinh, bình dị và tần tảo của người phụ nữ Việt Nam. 

2.3 Tóm tắt nội dung, nghệ thuật

-Nội dung: Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ là lời tâm tình tha thiết của những người mẹ dân tộc Tà ôi đối với con cái mình. Bài thơ đã thể hiện tình yêu của người mẹ dành cho con cũng như tình yêu quê hương, đất nước, yêu lao động sản xuất và sẵn sàng đấu tranh bảo vệ tổ quốc. Và dù cho có khó khăn, gian nan, những người mẹ vẫn gửi gắm vào đó ước mơ về sự độc lập, tự do để thế hệ mai sau có thể sống trong hòa bình.

-Nghệ thuật: Với những điệp khúc lời ru ngọt ngào, tha thiết với nhiều trường cảm xúc cùng những hình ảnh giàu sức biểu cảm cùng nghệ thuật so sánh, ẩn dụ, ngắt nhịp đặc sắc. 

 

II. Soạn khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ: Phần đọc hiểu văn bản

Câu hỏi 1 trang 154 SGK Ngữ Văn 9/1: Cách lặp nhịp, ngắt nhịp của nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm.

Hướng dẫn giải

– Bài thơ Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ có 3 khúc ru, mỗi khúc ru bao gồm 2 khổ thơ và đều bắt đầu bằng câu thơ “ Em Cu Tai… đừng rời lưng mẹ” và kết thúc bằng “ Ngủ ngoan a – kay hỡi…” : Tác giả lặp đi lặp lại như vậy với mục đích tạo ra những âm hưởng nhịp nhàng như tiếng hát ru của mẹ, thể hiện tình yêu thương trìu mến của mẹ. 

– Mặc dù có sự lặp lại nhưng mỗi khúc hát tình cảm được thể hiện trong đó lại có sự mở rộng hơn, từ tình yêu bộ đội, đến thương dân làng và cuối cùng là tình yêu quê hương, đất nước. 

Câu hỏi 2 trang 154 SGK Ngữ Văn 9/1: Phân tích hình ảnh người mẹ trong bài thơ

Hướng dẫn giải

– Hình ảnh người mẹ khi giã gạo nuôi bộ đội 

+ Cách gọi thân thương và tình cảm “ Em cu Tai”.

+ Hình ảnh hai mẹ con như hòa vào cùng với nhịp chày giã gạo khi “ nhịp chày nghiêng – giấc ngủ em nghiêng”, “ mồ hôi mẹ rơi – má em nóng hổi”

+ Sự che chở của người mẹ dành cho con với “ vai gầy thì làm gối”, “ lưng thì đưa nôi”, “ còn trái tim thì hát vang những lời ru đầy tình cảm” 

=> Công việc giã gạo nuôi bộ đội rất vất vả, nhưng với tình yêu bộ đội, người mẹ Tà – ôi không còn cảm thấy mệt nhọc. Chính em bé trên lưng mẹ cũng rất ngoan ngoãn ngủ yên để mẹ làm việc, dù vất vả nhưng với tình yêu con, tình yêu bộ đội đã hóa thành động lực để những người mẹ làm việc không mệt mỏi. 

– Hình ảnh người mẹ khi tham gia lao động sản xuất

+ Cấu trúc điệp câu mang đến âm hưởng ngọt ngào cho đoạn thơ

+ Nguyễn Khoa Điềm sử dụng nhiều hình ảnh đối lập để làm nổi bật lên sự gian khổ, vất vả của người mẹ trong lao động sản xuất “ lưng núi to – lưng mẹ nhỏ” 

+ Hình ảnh ẩn dụ “ mặt trời”: so sánh người con chính là động lực, là niềm tin của người mẹ giống như mặt trời đem lại sự sống cho vạn vật. 

=>Những hình ảnh đối lập, ẩn dụ trong đoạn thơ diễn tả sức chịu đựng khó khăn của người mẹ. Bên cạnh đó là ước mơ con của mẹ lớn lên mạnh khỏe. 

– Hình ảnh người mẹ khi tham gia chiến đấu

+ Khi giặc đến, mẹ “ chuyển lán, đạp rừng” để bảo vệ bộ đội và căn cứ chiến đấu. 

+ Mẹ sẵn sàng xông pha vào chiến trường “ mẹ địu em đi để giành trận cuối” với niềm tin chiến thắng tuyệt đối. 

=> Từ hình ảnh một người mẹ trở thành một người chiến sĩ, sẵn sàng chiến đấu bảo vệ độc lập tự do của đất nước.

 

Câu hỏi 3 trang 154 SGK Ngữ Văn 9/1: Phân tích hai câu thơ “Mặt trời của bắp thì nằm trên đồi/ Mặt trời của mẹ em nằm trên lưng”

Hướng dẫn giải

– Hình ảnh “ mặt trời của bắp” là mặt trời thật ngoài tự nhiên, đem đến ánh sáng cho vạn vật, sự sinh trưởng của muôn loài. 

– “ mặt trời của mẹ”: là em cu Tai, đứa con bé bỏng của mẹ 

=> Nguyễn Khoa Điềm đã sử dụng hình ảnh ẩn dụ “ mặt trời” với ý nghĩa vô cùng sâu sắc. Có thể nói hai câu thơ trên là hình ảnh đẹp nhất về tình thiêng liêng mẫu tử. Người con được ẩn dụ với hình ảnh mặt trời đem sự sống, nguồn hạnh phúc, sưởi ấm tâm hồn người mẹ và giúp mẹ giữ vững niềm tin, ý chí trong cuộc sống. 

 

Câu hỏi 4 trang 154 SGK Ngữ Văn 9/1: Cảm nhận tình cảm của người mẹ qua khúc ru, sự phát triển tình cảm, ước vọng của mẹ qua khúc ru đó

Hướng dẫn giải

– Qua khúc ru, chúng ta có thể thấy được tình cảm yêu thuơng lớn lao của người mẹ dành cho con của mình.  Mẹ yêu con và mong con trưởng thành trong hòa bình, Lời ru của mẹ gắn liền với từng công việc mẹ đang làm và hòa quyện trở thành tình cảm và mơ ước của mẹ

+ Khi mẹ giã gạo, mẹ mong con lớn “ vung chày lún sân” : mong con có sức khỏe để giã được những hạt gạo trắng ngần

+ Khi mẹ lên nương tỉa bắp, mẹ mong con lớn “ phát mười Ka Lư”, tỉa được thật nhiều bắp, đem lại ấm no cho buôn làng

+ Khi mẹ địu con ra trận, mẹ mong con “ làm người tự do” : Ước mơ giản dị của người mẹ, mong con lớn lên sống trong một đất nước hòa bình, không có chiến tranh, không có đổ máu. 

– Không gian tình yêu con của mẹ lớn dần ra qua từng lời ru, mẹ yêu con – mẹ yêu bộ đội, mẹ yêu con – mẹ yêu buôn làng,  mẹ yêu con – mẹ yêu đất nước. 

=> Qua từng khúc ru, nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm đã mở rộng ước mơ của mẹ, mẹ không mơ cho bản thân mà tất cả đều dành hết cho con. Từ ước mơ của mẹ, chúng ta càng thấu hiểu rõ hơn tình yêu thương tha thiết mẹ dành cho con cũng như tình yêu dành cho quê huơng, đất nước. 

 

Câu hỏi 5 trang 154 SGK Ngữ Văn 9/1: Nhận xét cái nhìn của tác giả về thiên nhiên đất nước và con người lao động

Hướng dẫn giải

– Qua bài thơ, chúng ta có thể thấy được tình yêu của mẹ dành cho con  luôn gắn liền với tình yêu quê hương đất nước. Có lẽ, vì yêu con nên mẹ càng yêu quê hương đất nước hơn, mong sự tự do, hòa bình sẽ cho con một cuộc sống đủ đầy, hạnh phúc và tự do. 

– Bài thơ là lời cổ vũ, thúc đẩy và gìn giữ ý chí chiến đấu của người mẹ và rộng ra chính là toàn bộ nhân dân Việt Nam trong cuộc chiến trường kỳ giành độc lập, tự do và hòa bình cho tổ quốc. 

 

III. Soạn bài Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ: Phần hướng dẫn luyện tập 

Câu hỏi: Nhận xét về ý nghĩa của yếu tố miêu tả trong bài thơ đối với việc thể hiện cuộc sống của người dân ở chiến khu Trị – Thiên thời chống Mĩ.

Hướng dẫn giải:

– Yếu tố miêu tả cuộc sống của người dân ở chiến khu Trị – Thiên thời chống Mỹ giúp chúng ta có cái nhìn chân thực hơn rất nhiều: Hình ảnh người dân lao động hăng say sản xuất được miêu tả như giã gạo nuôi bộ đội, tỉa bắp trên núi, cho đến những đóng góp vào cuộc chiến bảo vệ tổ quốc như : chuyển lán, đạp rừng, anh trai cầm súng, chị gái cầm chông, mẹ địu em đánh trận cuối… 

=> Qua những miêu tả vô cùng chân thực đó, chúng ta lại càng khâm phục những người dân lao động, những con người nhỏ bé như người mẹ cũng không ngại khó khăn gian khổ, tham gia vào cuộc chiến giành độc lập, hòa bình cho dân tộc. 

Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ là tiếng hát của tình yêu thương mẹ dành cho con, dành cho quê hương và đất nước. Qua soạn bài Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ của Nguyễn Khoa Điềm, các em học sinh càng hiểu rõ hơn về một thời kỳ lịch sử hào hùng của dân tộc, một thời kỳ mà đâu đâu cũng là anh hùng.