Soạn bài Thiên đô chiếu của Lý Công Uẩn (Ngữ văn 8)

Trong bài viết này, HOCMAI muốn gửi tới các em học sinh bài Soạn bài Thiên đô chiếu, nằm trong chương trình Soạn văn 8. Bài thơ “Thiên đô chiếu” đã cho ta thấy được tầm nhìn chiến lược lâu dài cũng như sự thông minh tài tình của ông vua Lý Công Uẩn lúc bấy giờ khi đã quyết định dời kinh đô từ Hoa Lư tới thành Đại La. Các em học sinh hãy cùng HOCMAI tìm hiểu xem những lý do để dời đô và những lợi ích to lớn mà nó mang lại nhé!

Bài viết tham khảo thêm:

• Soạn bài Đi đường (Tẩu lộ)
• Soạn bài Câu cảm thán
• Soạn bài Câu trần thuật

I. Tác giả Thiên đô chiếu

– Lý Công Uẩn (sinh năm 974 và mất năm 1028), được người dân biết đến rộng rãi với cái tên là Lý Thái Tổ, người sinh ra ở châu Cổ Pháp, lộ Bắc Giang (đến nay là thuộc xã Đình Bảng, huyện Từ Sơn thuộc tỉnh Bắc Ninh).

– Ông là một nhà hiền tài, một người thông minh xuất chúng, nhân ái, có chí lớn, có tầm nhìn xa trông rộng và đã lập được nhiều chiến công.

– Dưới thời triều đình Tiền Lê, ông làm chức vụ Tả thân vệ Điện tiền chỉ huy sứ. Khi Lê Ngọa Triều mất, ông được toàn bộ triều thần tôn lên làm vua, lấy niên hiệu là Thuận Thiên.

II. Tác phẩm Thiên đô chiếu

1. Thể loại

– Chiếu là một thể văn bản chỉ có duy nhất nhà vua sử dụng, vua dùng chiếu để ban bố mệnh lệnh.

– Chiếu có thể được nhà vua viết bằng văn biền ngẫu, văn vần hoặc văn xuôi, được công bố trước toàn thể nhân dân một cách trang trọng.

– Một số bài chiếu đã thể hiện thành công những tư tưởng chính trị lớn lao, có quyết định đến sự tồn vong, suy thịnh, thịnh trị của một đất nước.

2. Hoàn cảnh sáng tác thiên đô chiếu

– Vào năm Canh Tuất niên hiệu là Thuận Thiên thứ nhất (chính xác là năm 1010), Lý Công Uẩn đã viết bài chiếu để công bố với nhân dân ý định dời đô từ Hoa Lư (hiện nay thuộc tỉnh Ninh Bình) về thành Đại La (hiện nay thuộc Hà Nội).

3. Bố cục thiên đô chiếu

Gồm 3 phần:

• Phần 1: Từ câu đầu đến “Trẫm rất đau đớn, không thể không dời”: Nguyên nhân cấp thiết cần phải dời đô.
• Phần 2: Từ tiếp theo đến “… đúng là nơi thượng đô kinh sư mãi muôn đời”: Lý do nhà vua chọn thành Đại La làm kinh đô mới.
• Phần 3: Phần còn lại: Lời thông báo cuối cùng quyết định dời đô.

III. Giá trị nội dung thiên đô chiếu

Chiếu dời đô” đã cho chúng ta thấy tầm nhìn chiến lược của nhà vua Lý Công Uẩn về thành Đại La, nơi sau đó sẽ dời đô đến. Một cái nhìn thật sâu sắc, toàn diện, chính xác về các mặt như nhân văn, vị trí địa lí, địa thế… qua đó đã thể hiện được khát vọng của nhân dân về một đất nước tự do, độc lập, thống nhất, đồng thời phản ánh ý chí tự lực tự cường của toàn dân tộc Đại Việt đang trên đà ngày càng lớn mạnh.

IV. Ý nghĩa lịch sử của thiên đô chiếu

Có ý kiến thì cho rằng “Chiếu dời đô” đã thể hiện được những ý tứ sâu sắc, tầm nhìn mang tính thời đại của một vị vua Đại Cồ Việt trong khoảng thời gian 1000 năm về trước, khi ông quyết định chọn Đại La làm kinh đô mới để tính kế phồn vinh, trường kỳ, mưu nghiệp lớn cho muôn đời về sau. Bản chiếu đã nêu bật được vai trò to lớn của kinh đô Thăng Long và xứng đáng trở thành trung tâm văn hóa, chính trị, kinh tế của quốc gia. Thời gian kể từ đó về sau, Thăng Long vẫn vững chắc là kinh đô của các nhà là nhà Trần, nhà Hậu Lê, nhà Mạc, Lê Trung Hưng và hiện tại đang là thủ đô của nước Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Thăng Long thực sự xứng đáng là “nơi kinh đô bậc nhất của đế vương muôn đời”.

V. Đọc – hiểu văn bản

1. Nguyên nhân cần phải dời đô

– Nhắc lại tới lịch sử dời của các vương triều hưng thịnh ở nước Trung Quốc:

• Nhà Thương: có năm lần dời đô ; nhà Chu: có ba lần dời đô
• Lí do dời đô của nhà Chu và nhà Thương là: đóng đô ở nơi trung tâm đất nước, mưu toan kế nghiệp lớn, tính kế muôn đời sau này… hễ thấy thuận tiện thì phải đổi.
• Kết quả rõ ràng của việc dời đô: vận nước lâu dài, phát triển phồn thịnh.

⇒ Những tấm gương sáng đã chứng minh việc dời đô là việc “thường niên” của những triều đại lịch sử.

– Phê phán hai nhà Lê và Đinh:

• Đã khinh thường mệnh trời.
• Không biết mà noi theo và học hỏi những tấm gương sáng của hai nhà Thương và nhà Chu.
• Hậu quả: triều đại ngắn ngủi, nhân dân lầm than, không thể phát triển được.

⇒ Cơ sở thuyết phục đã khẳng định rằng dời đô là điều chắc chắn nên làm của các triều đại hưng thịnh, đặc biệt là trong hoàn cảnh của nhà Lý lúc bấy giờ thì đang rất cần một nơi để hội tụ đầy đủ linh khí, sức mạnh đất trời vào sự phát triển.

2. Nguyên nhân chọn thành Đại La làm kinh đô

– Thành Đại La có tất cả những lợi thế tuyệt vời mà khó nơi nào có được:

• Vị trí địa lý:chính là nơi trung tâm trời đất, hợp thuận cả bốn hướng nam, bắc, đông, tây, lại còn được thế “rồng cuộn hổ ngồi”, được coi là thế đất đẹp, có tương lai lâu dài phát triển thịnh vượng.
• Địa thế: rộng rãi, thoáng, bằng phẳng, đất cao.
• Dân cư: không bị ảnh hưởng bởi thiên tai lũ lụt hạn hán.
• Phong cảnh: tràn đầy sự sống, tốt tươi.

⇒ Thành Đại La quả thực rất xứng đáng là thánh địa của trời đất, là nơi thích hợp duy nhất để đóng đô cho muôn đời. Qua đó, đã thể hiện được khát vọng của nhà vua về một đất nước yên vui thái bình, thịnh trị và ý thức dân tộc, tự chủ, tự cường, tự lập của một quốc gia thời phong kiến.

3. Lời thông báo quyết định dời đô

Đầu tiên vua đã đưa ra mong muốn dời đô của bản thân, sau đó lại hỏi xin ý kiến quần thần: thể hiện sự gần gũi, tin cậy mang tính dân chủ, không ép buộc, gò bó, bắt buộc, xa cách.

4. Sơ đồ tư duy chiếu dời đô

Tổng kết: 

– Nội dung: Chiếu dời đô” đã cho chúng ta thấy tầm nhìn chiến lược của nhà vua Lý Công Uẩn về thành Đại La, nơi sau đó sẽ dời đô đến. Một cái nhìn thật sâu sắc, toàn diện, chính xác về các mặt như nhân văn, vị trí địa lí, địa thế… qua đó đã thể hiện được khát vọng của nhân dân về một đất nước tự do, độc lập, thống nhất, đồng thời phản ánh ý chí tự lực tự cường của toàn dân tộc Đại Việt đang trên đà ngày càng lớn mạnh.

– Nghệ thuật: Lối viết văn (chiếu) chính luận và biền ngẫu, các vế thì đối nhau cân xứng nhịp nhàng. Cách lập luận vô cùng chặt chẽ, lí lẽ thì sắc sảo rõ ràng. Dẫn chứng hết sức tiêu biểu và giàu sức thuyết phục. Có sự kết hợp tương đối hài hòa giữa tình và lý.

VI. Trả lời câu hỏi Thiên đô chiếu

Câu 1 (trang 51 | Sách giáo khoa Ngữ văn 8, tập 2)

Mở đầu cho “Chiếu dời đô” , Lý Công Uẩn đã có viện dẫn sử sách Trung Quốc nói về việc các vua đời xưa ở bên Trung Quốc cũng đã từng có những cuộc dời đô rồi. Sự viện dẫn đó nhằm mục đích như thế nào?

Hướng dẫn trả lời:

– Các triều đại lớn ở trước đó có dời đô nhằm mục đích là mưu toan nghiệp lớn, xây dựng vương triều thật thịnh vượng, mở ra được tương lai lâu bền cho những thế hệ sau. Kết quả của các cuộc dời đô đều mang lại sự bền vững, hưng thịnh cho quốc gia.

⇒ Lý Thái Tổ đã dẫn ra những dẫn chứng cụ thể của triều đại Thương Chu để làm cứ liệu khẳng định cho việc ông dời đô là điều tất yếu hợp đạo lý hợp tình, làm cơ sở để cho cái ý kiến dời đô của mình.

Câu 2 (trang 51 | Sách giáo khoa Ngữ văn 8, tập 2)

Theo Lý Công Uẩn, kinh đô cũ ở thành Hoa Lư (nay thuộc Ninh Bình) của cả hai triều Lê và Đinh  là không còn thích hợp nữa, vì sao vậy?

Hướng dẫn trả lời:

Theo Lý Công Uẩn, kinh đô cũ ở thành Hoa Lư (nay thuộc Ninh Bình) của cả hai triều Đinh và Lê là không còn thích hợp nữa là vì:

• Hai nhà Đinh và nhà Lê tự làm theo ý của mình, đã khinh thường mệnh trời, không đi theo dấu cũ nhà Thương Chu.
• Triều đại không còn hưng thịnh, vận nước lại ngắn ngủi, nhân dân thì lầm than khổ cực, vạn vật không thể thích nghi.
• Việc đóng đô của hai triều Đinh và triều Lê vẫn cứ đóng đô cột lại ở Hoa Lư chứng tỏ thế và lực và trí của cả hai triều chưa đủ mạnh và tài (vẫn còn phải dựa vào thế núi sông).

Câu 3 (trang 51 | Sách giáo khoa Ngữ văn 8, tập 2)

Theo tác giả thì địa thế của thành Đại La có những thuận lợi gì đáng nói để có thể chọn làm nơi đóng đô cho ta?

Hướng dẫn trả lời:

Theo nhà vua Lý Công Uẩn, địa thế của thành Đại La lúc bấy giờ có những ưu thế để đóng đô là:

• Đã từng là kinh đô cũ của triều Cao Vương.
• Thuận lợi trong địa hình: trung tâm của toàn trời đất, được cả cái thế rồng cuộn hổ ngồi, vừa rộng mà bằng, vừa cao mà thoáng.
• Thuận lợi trong chính trị, giao thương, văn hóa: chốn hội tụ của cả bốn phương trời, mảnh đất muôn vật đều tốt tươi.

⇒ Thành Đại La là nơi hội tụ đầy đủ những ưu thế vượt trội của cả vùng đất xứng đáng là kinh đô của đất nước ta.

Câu 4 (trang 51 | Sách giáo khoa Ngữ văn 8, tập 2)

Chứng minh “Chiếu dời đô” có sức thuyết phục rất lớn bởi vì có sự kết hợp giữa lí và tình.

Hướng dẫn trả lời:

– “Chiếu dời đô” đã là một bài văn nghị luận vô cùng giàu sức thuyết phục bởi có sự kết  ăn ý giữa lý và tình. Kết cấu của ba  đoạn nói trên đã là rất tiêu biểu cho kết cấu của một bài văn nghị luận, trình tự lập luận nói trên đã là rất chặt chẽ.

– Lý: Lấy sử sách để làm lí lẽ, từ đó soi chiếu vào thực tế của cả hai triều đại Đinh và triều Lê để từ đó nêu ra câu khẳng định việc dời đô là điều tất yếu phải làm.

– Tình: Việc dời đô tất nhiên là thuận theo ý trời, noi gương theo lịch sử. Tác giả cũng bộc lộ được sự thương xót cho nhân dân trăm họ dưới triều Đinh và triều Lê. Đồng thời thể hiện sự tôn trọng những ý kiến của bề tôi, thần dân. (Các khanh nghĩ thế nào?)

– Đây chắc chắn là lời ban bố mệnh lệnh ấy vậy mà lại có những đoạn bày tỏ những nỗi lòng thầm kín, có những lời như đối thoại, như đang trao đổi. Đặc biệt là hai câu cuối bài chiếu có tính chất đối thoại và trao đổi chứ không phải đơn giản là tính chất đơn thoại, một chiều của người bề trên ban bố cho kẻ bên dưới. Và vì thế, lời văn đã tạo nên sự đồng cảm sâu sắc giữa mệnh lệnh của nhà vua với thần dân, ai ai cũng đều xúc động.

Câu 5 (trang 51 | Sách giáo khoa Ngữ văn 8, tập 2)

Vì sao lại nói việc Chiếu dời đô ra đời đã phản ánh được ý chí độc lập, tự cường và sự phát triển đến lớn mạnh của dân tộc Đại Việt?

Hướng dẫn trả lời:

Việc dời đô phản ánh thành công ý chí độc lập, sự tự cường và sự phát triển lớn mạnh của dân tộc Đại Việt vì:

– Khi rời đô từ Hoa Lư (nơi vùng đồi núi) ra tới thành Đại La (nơi vùng đồng bằng), nơi giao lưu trọng yếu có ý nghĩa là nhà Lý có đủ sức mạnh để phòng thủ bảo vệ đất nước, chống lại sự xâm lược của bọn phương Bắc.

– Thành Đại La chính là nơi trung tâm, có địa thế vô cùng thuận lợi, để đất nước phát triển về kinh tế, dân có cơ hội được phát triển.

– Thể hiện rất rõ tầm nhìn chiến lược, sự hiểu biết rất đỗi sâu rộng của người đứng đầu đất nước lúc bấy giờ.

⇒ Việc dời đô đã khẳng định được ý chí độc lập, ý chí tự cường, sự phát triển quá lớn mạnh của toàn dân tộc Đại Việt trước các cường quốc láng giềng khác.

Dời đô từ vùng núi Hoa Lư cho ra vùng đồng bằng đất rộng chứng tỏ rằng triều đình nhà Lý đủ sức để chấm dứt hoàn toàn nạn phong kiến cát cứ, thế và lực của dân tộc Đại Việt đã đủ sức sánh ngang hàng với phương Bắc.

VII. Luyện tập Thiên đô chiếu

Chứng minh rằng Chiếu dời đô có kết cấu vô cùng chặt chẽ, lập luận thì giàu sức thuyết phục.

Hướng dẫn trả lời:

“Chiếu dời đô” được nhà vua chia thành ba phần lớn rất rõ ràng và chặt chẽ với hệ thống lí lẽ được triển khai sắc sảo mà đầy sự thuyết phục: Nguyên nhân tại sao cần phải dời đô; Nguyên nhân tại sao lại chọn thành Đại La; Lời thông báo toàn dân quyết định dời đô.

Ngôn từ của văn bản tuy rằng rất kiệm lời mà ý tứ thì lại có thể thấm đượm sâu xa. Cũng với việc sử dụng hàng loạt những dẫn chứng vô cùng thuyết phục và cụ thể:

• Dẫn chứng về những câu chuyện lịch sử của các triều đại ở phương Bắc dời đô và trở nên hưng thịnh, phát triển hơn: triều đại Thương, triều đại Chu.
• Dẫn ra câu chuyện nhà Đinh và nhà Lê tiền triều tự làm theo ý mình vẫn đóng đô ở Hoa Lư khiến có cho vận mệnh đất nước suy tàn, dân không thể phát triển.
• Khẳng định và ngợi ca vị thế to lớn của thành Đại La: vị trí địa lý, dáng đất, thuận lợi giao thương, phát triển kinh tế, phát triển văn hóa và chính trị.

Thiên đô chiếu đã mở đầu bằng việc nêu ra mục đích tối quan trọng của việc dời đô. Dời đô mục đích là để “ở nơi trung tâm” tiện cho “mưu toan việc lớn” và cũng chính là để “tính kế muôn đời cho con cháu về sau”. Dời đô cũng có nghĩa là để bên trên thì hợp mệnh trời, ở dưới thì thấu đạt ý dân. Như vậy thì dời đô thực là để xây dựng đất nước trở nên mạnh giàu, đem lại được hạnh phúc cho dân và nền thái bình yên vui thịnh trị đời đời.

Như vậy chúng ta đã cùng nhau soạn thảo xong bài Soạn bài Thiên đô chiếu rồi các em học sinh khối 8 thân mến. Qua bài thơ này, các em học sinh đã thấy quyết định dời đô từ thành Hoa Lư tới thành Đại la là vô cùng hợp lý và tối quan trọng cho việc phát triển nước nhà ở cả phương diện kinh tế, văn hóa và chính trị. Các em hãy đừng quên truy cập hoctot.hocmai.vn để tham khảo thêm thật nhiều bài phân tích tác phẩm, bài văn, bài thơ hay nữa nhé!