Soạn bài Hịch tướng sĩ (Ngữ văn 8)

Trong chương trình Soạn văn 8, các em học sinh sẽ có cơ hội được Soạn bài Hịch tướng sĩ, một tác phẩm đã thành công trong việc phản ánh được tấm lòng yêu nước nồng nàn và sự quyết tâm đấu tranh giành lại nước nhà của dân tộc ta. Các em học sinh khối 8 tham khảo bài viết của HOCMAI và soạn bài thật kỹ càng trước khi tới lớp nhé!

Bài viết tham khảo thêm:

• Soạn bài Câu trần thuật
• Soạn bài Thiên đô chiếu
• Soạn bài Câu phủ định

I. Tác giả Hịch tướng sĩ

– Trần Quốc Tuấn (sinh năm 1231 và mất năm 1300), tước vị là Hưng Đạo Vương.

– Ông ấy là một danh tướng kiệt xuất của dân tộc ta thời nhà Trần.

– Trong năm 1285 và trong năm 1287, đám quân Nguyên – Mông xâm lược nước ta, lần nào ông ấy cũng được Trần Nhân Tông cử làm Tiết chế thống lĩnh các đạo quân, cả hai lần đều đem về thắng lợi vẻ vang.

– Vào đời của vua Trần Anh Tông, ông về làm trí sĩ ở Vạn Kiếp (hiện nay là xã Hưng Đạo, huyện Chí Linh thuộc tỉnh Hải Dương) rồi đã ra đi ở nơi đây.

– Nhân dân ta tôn thờ ông là Đức thánh Trần và đã lập đền thờ ở nhiều nơi trên khắp đất nước.

– Các tác phẩm của ông đó chính là: “Dụ chư tỳ tướng hịch văn” (Hịch tướng sĩ), “Vạn Kiếp tông bí truyền thư” (Sách “bí truyền của tông phái Vạn Kiếp” – đã bị thất lạc), “Binh gia diệu lý yếu lược” (Binh thư yếu lược).

II. Tác phẩm Hịch tướng sĩ

1. Thể loại hịch tướng sĩ

– Hịch là thể loại văn nghị luận từ thời xưa, thường thường được vua chúa, tướng lĩnh hoặc thủ lĩnh của một phong trào dùng để cổ động hoặc thuyết phục hoặc kêu gọi nhân dân đứng lên đấu tranh chống thù trong giặc ngoài.

– Hịch là loại văn mà có lí lẽ sắc bén, có kết cấu chặt chẽ và có dẫn chứng thuyết phục.

– Đặc điểm nổi bật của thể loại hịch là khích lệ tình cảm và tinh thần của người nghe.

– Hịch thì thường được viết, biên soạn theo thể văn biền ngẫu (từng cặp câu thì cân xứng với nhau).

– Một bài hịch thường thì bao gồm các phần như sau: Phần mở đầu sẽ có tính chất nêu vấn đề; phần thứ hai sẽ nêu truyền thống vẻ vang trong sử sách để tạo dựng lòng tin tưởng; phần thứ ba sẽ nhận định lại tình hình, phân tích phải trải để khơi dậy lòng căm thù giặc, phần kết thúc sẽ nêu lên chủ trương cụ thể và kêu gọi nhân dân đấu tranh.

2. Hoàn cảnh sáng tác hịch tướng sĩ

– Hịch tướng sĩ do ông Trần Quốc Tuấn viết vào khoảng thời gian trước cuộc kháng chiến chống quân Mông – Nguyên lần thứ hai (khoảng năm 1285).

– Bài hịch được làm mục đích nhằm để khích lệ tướng sĩ học tập cuốn “Binh thư yếu lược” (Sách “tóm tắt những điều cốt yếu về binh pháp”) do chính ông Trần Quốc Tuấn soạn.

3. Bố cục hịch tướng sĩ

• Phần 1: Từ đầu đến “còn lưu tiếng tốt”: Nội dung là nêu theo gương của các bậc trung thần nghĩa sĩ.
• Phần 2: Từ tiếp theo đến “ta cũng vui lòng”: Nội dung là vạch trần tội ác của lũ giặc và lòng căm thù tột cùng của vị chủ tướng.
• Phần 3: Từ tiếp theo đến “vui vẻ phỏng có được không?”: Nội dung là nêu lên những sai trái của những tướng sĩ dưới quyền.
• Phần 4: Phần còn lại: Nội dung là lời kêu gọi những tướng sĩ ra sức học tập theo “Binh thư yếu lược”.

4. Phương thức biểu đạt hịch tướng sĩ

Ptbđ hịch tướng sĩ là phương thức nghị luận kết hợp tự sự và biểu cảm.

5. Hịch tướng sĩ được viết theo thể văn gì

Văn bản được ông viết theo thể loại hịch – một thể loại văn nghị luận thời xưa, thường thì được các vua chúa hoặc tướng lĩnh hoặc thủ lĩnh một phong trào dùng để cổ động cũng như thuyết phục và kêu gọi nhân dân đấu tranh chống thù trong giặc ngoài.

6. Nội dung bài hịch tướng sĩ

Đầu tiên, ông Trần Quốc Tuấn đưa ra những ví dụ tấm gương thể hiện sự trung thành của những vị tướng thời trước. Sau đó ông đã nêu lên tội ác của bè lũ quân giặc, bộc lộ nỗi lòng căm phẫn của mình trước hoàn cảnh của đất nước. Ông chỉ ra được sự sai trái trong cả hành động lẫn suy nghĩ của các tướng sĩ. Cuối cùng chính là lời kêu gọi các tướng sĩ học tập theo cuốn “Binh thư yếu lược”.

7. Tóm tắt hịch tướng sĩ

Hịch tướng sĩ là một áng văn chính luận vô cùng xuất sắc nhằm mục đích kêu gọi, khích lệ tinh thần yêu nước, lòng tự trọng, tự tôn và ý chí chống lại giặc ngoại xâm của các tướng sĩ. Mở đầu của bài hịch, Trần Quốc Tuấn nêu ra những gương trung thần nghĩa sĩ trong quá khứ sử sách. Tiếp theo Ngài đã tố cáo sự hống hách và những tội ác của kẻ thù để nhằm khơi dậy lòng căm thù giặc của các tướng sĩ. Ngài còn nói lên được mối ân tình giữa chủ soái và những tướng sĩ đồng thời Ngài cũng phân tích thành công phải trái, đúng sai, định để hướng hàng ngũ quân sĩ và khẳng định những hành động phe ta nên làm.

8. Sơ đồ tư duy hịch tướng sĩ

III. Đọc – hiểu văn bản hịch tướng sĩ

1. Nêu gương những bậc trung thần nghĩa sĩ

Những tấm gương trung thần nghĩa sĩ đã hi sinh vì chủ:

• Từ quá khứ: Dự Nhượng,  Kỷ Tín, Do Vu, Kính Đức, Cao Khanh
• Đến hiện tại: Cốt Đãi Ngột Lang, Vương Công Kiên,…

⇒ Làm nổi bật lên tinh thần quên mình vì chủ, vì dân, vị vua, vì nước.

2. Vạch trần được tội ác của giặc và bộc bạch lòng căm thù của vị chủ tướng

– Tội ác cũng như sự ngang ngược của lũ giặc: đi lại rất nghênh ngang, sỉ mắng lại triều đình, dám bắt nạt tể phụ, đòi hỏi ngọc lụa, thu giữ bạc vàng…

⇒ Kẻ thù độc ác, tàn bạo, hãm tài và vô nhân tính.

– Nỗi lòng của chủ tướng: “Ta thường tới bữa quên ăn… ta cũng cam lòng”.

⇒ Bộc lộ được niềm uất hận đang dâng lên trong lòng của người chủ tướng. Đồng thời đã khơi gợi được sự đồng cảm ở nơi người đọc và người nghe.

3. Sai trái của các tướng sĩ dưới quyền

– Hành động chỉ biết hưởng lạc và thái độ bàng quan trước vận mệnh đương thời của đất nước.

– Những thú vui rất đỗi tầm thường là: chọi gà, vui thú vườn ruộng, cờ bạc, săn bắn, quyến luyến vợ con.

4. Lời kêu gọi những tướng sĩ ra sức mà học tập “Binh thư yếu lược”

– Vạch rõ nên ranh giới giữa hai con đường là chính và tà.

– Kêu gọi, khích lệ tinh thần của các tướng sĩ nên học tập theo “Binh thư yếu lược”.

Tổng kết: 

– Nội dung bài hịch tướng sĩ: Bài Hịch tướng sĩ của ông Trần Quốc Tuấn phản ánh được tinh thần yêu nước nồng nàn của dân tộc ta trong cuộc kháng chiến chống lại giặc ngoại xâm. Điều đó được thể hiện rõ nét qua lòng căm thù giặc và ý chí quyết chiến quyết thắng kẻ thù xâm lược.

– Nghệ thuật hịch tướng sĩ: lập luận thì chặt chẽ, lí lẽ rất rõ ràng, giàu hình ảnh, có sức thuyết phục cao, lời văn thì giàu tính nhạc điệu…

IV. Trả lời câu hỏi hịch tướng sĩ

Câu 1 (trang 61 | Sách giáo khoa Ngữ văn 8, tập 2)

Bài hịch thì có thể chia làm mấy đoạn? Nêu lên ý chính của từng đoạn.

Hướng dẫn trả lời:

– Bài hịch thì có bố cục thành 4 đoạn.

– Ý chính của từng đoạn:

• Phần 1: Từ đầu đến “còn lưu tiếng tốt”: Nội dung là nêu theo gương của các bậc trung thần nghĩa sĩ.
• Phần 2: Từ tiếp theo đến “ta cũng vui lòng”: Nội dung là vạch trần tội ác của lũ giặc và lòng căm thù tột cùng của vị chủ tướng.
• Phần 3: Từ tiếp theo đến “vui vẻ phỏng có được không?”: Nội dung là nêu lên những sai trái của những tướng sĩ dưới quyền.
• Phần 4: Phần còn lại: Nội dung là lời kêu gọi những tướng sĩ ra sức học tập theo “Binh thư yếu lược”.

Câu 2 (trang 61 | Sách giáo khoa Ngữ văn 8, tập 2)

Sự ngang ngược cũng như tội ác của giặc đã được lột tả như thế nào? Đoạn văn đã tố cáo tội ác giặc đã khơi gợi được điều gì ở nơi tướng sĩ?

Hướng dẫn trả lời:

– Sự ngang ngược cũng như tội ác của giặc:

• Đi lại rất nghênh ngang ngoài đường.
• Uốn lưỡi cú diều để mà sỉ mắng triều đình, bắt nạt tể phụ.
• Đòi lấy ngọc lụa, thu giữ bạc vàng.

⇒ Chúng dám chà đạp lên lòng tự tôn dân tộc, nhân cách tham lam, hống hách.

– Tác giả đã sử dụng thành công biện pháp ẩn dụ và so sánh để lột tả được bộ mặt thật của chúng:

• Hình ảnh ẩn dụ để chỉ quân giặc là: thân dê chó, lưỡi cú diều, hổ đói,…
• Hình ảnh mà được đặt trong thế đối sánh để mà tỏ rõ sự căm thù, khinh bỉ cực độ là: uốn lưỡi cú diều – chỉ rằng sỉ mắng triều đình, đem thân dê chó – chỉ rằng bắt nạt tể phụ.

– Đoạn văn đã tố cáo tội ác của giặc đã làm khơi gợi lòng tự tôn dân tộc, và lòng căm hận kẻ thù và ý chí quyết tâm đánh giặc xâm lược cứu nước.

Câu 3 (trang 61 | Sách giáo khoa Ngữ văn 8, tập 2)

Phân tích về lòng yêu nước, căm thù giặc của ông Trần Quốc Tuấn qua đoạn văn mà tác giả tự nói lên nỗi lòng mình.

Hướng dẫn trả lời:

Lòng yêu nước cùng với lòng căm thù giặc của ông Trần Quốc Tuấn trước hết thể hiện qua những hành động và thái độ của ông như là:

– Hành động: “tới bữa quên ăn, nửa đêm thì vỗ gối, ruột đau như cắt, nước mắt thì đầm đìa” kết hợp với việc sử dụng “ta thường”. Điều đó cho thấy được rằng đây là những hành động diễn ra rất thường xuyên, theo mức độ tăng tiến dần: từ việc không ăn, đến việc không ngủ, đến việc ruột đau như cắt cuối cùng là việc nước mắt rơi đầm đìa.

– Thái độ rõ ràng là: uất ức, căm tức khi mà chưa trả thù, sẵn sàng hy sinh để mà rửa mối nhục cho đất nước.

– Những câu văn biền ngẫu cùng với những động từ mạnh liên tiếp được ông sử dụng chỉ trong một đoạn văn ngắn: “chưa xả được thịt lột da, nuốt gan uống máu quân thù”.

– Quyết tâm mà đánh bại kẻ thù: “Dẫu cho trăm cái thân này phơi ngoài nội cỏ, nghìn cái xác này gói trong da ngựa, ta cũng sẽ vui lòng”.

Câu 4 (trang 61 | Sách giáo khoa Ngữ văn 8, tập 2)

Sau khi mà nêu được mối ân tình giữa chủ soái và tướng sĩ, ông Trần Quốc Tuấn đã phê phán những hành động sai trái của tướng sĩ, đồng thời đã khẳng định những hành động đúng nên làm theo là có dụng ý gì? Khi phê phán hay khẳng định, tác giả đều tập trung vào vấn đề gì? Tại sao lại phải như vậy?

Hướng dẫn trả lời:

– Sau khi nêu được mối ân tình giữa chủ soái và những tướng sĩ, ông Trần Quốc Tuấn đã phê phán những hành động sai trái của những tướng sĩ, đồng thời đã khẳng định những hành động nên làm nhằm thức tỉnh được sự tự ý thức, trách nhiệm của mỗi binh sĩ, để họ có thể tự nhìn nhận lại bản thân từ đó có thể thay đổi suy nghĩ và hành động của mình.

– Khi phê phán hay khẳng định, tác giả đều tập trung làm rõ việc nêu cao được tinh thần cảnh giác, thuyết phục họ phải rèn luyện, học tập theo cuốn “Binh thư yếu lược” để mà củng cố sức mạnh quân đội.

Câu 5 (trang 61 | Sách giáo khoa Ngữ văn 8, tập 2)

Giọng văn chính là lời vị chủ soái nói với tướng sĩ dưới quyền hay chính là lời người cùng cảnh ngộ? Là lời khuyên răn để bày tỏ thiệt hơn hay là lời nghiêm khắc cảnh cáo? Cách viết của tác giả thì có tác động tới tướng sĩ như thế nào?

Hướng dẫn trả lời:

Giọng văn lúc thì là lời của vị chủ soái với những tên tướng sĩ dưới quyền, lúc lại là của những người cùng chung cảnh ngộ:

– Khi muốn bày tỏ ân tình hay là muốn khuyên răn thiệt hơn, tác giả lại lấy giọng gần gũi chân tình của người có chung cảnh ngộ là: “các ngươi ở cùng ta…”.

⇒ Thức tỉnh được binh lính ý thức được về trách nhiệm của họ.

– Khi nghiêm khắc để quở trách, cảnh cáo những hành động sai trái, thái độ thờ ơ, vô trách nhiệm của các tướng sĩ trước vận mệnh khốn khó đất nước, tác giả đã thẳng thắn đưa ra những lời lẽ rất gay gắt, như là lời sỉ mắng: “không biết lo, không biết thẹn…”.

⇒ Đẩy họ vào thế bắt buộc phải chứng minh lòng yêu nước của mình.

Câu 6 (trang 61 | Sách giáo khoa Ngữ văn 8, tập 2)

Hãy nêu lên một số đặc sắc nghệ thuật đã tạo nên được sức thuyết phục người đọc bằng cả nhận thức và tình cảm ở bài Hịch tướng sĩ.

Hướng dẫn trả lời:

– Thủ pháp so sánh và tương phản (ở đoạn 2, ở đoạn 3).

– Thủ pháp trùng điệp và tăng tiến.

– Lập luận chặt chẽ cũng như kết cấu hợp lý.

– Cấu tạo hình tượng rất sinh động.

Câu 7 (trang 61 | Sách giáo khoa Ngữ văn 8, tập 2)

Khích lệ được nhiều mặt để tập trung vào cùng một hướng, đó là cách triển khai lập luận của bài Hịch tướng sĩ. Hãy làm sáng tỏ được điều này bằng một lược đồ về kết cấu của bài hịch này.

Hướng dẫn trả lời:

• Khích lệ được lòng căm thù giặc giặc và mối hận của kẻ bị cướp nước.
• Khích lệ được tinh thần yêu nước và tình cảm của những người cùng cảnh ngộ.
• Khích lệ được tinh thần lập công cũng như ý chí xả thân vì nước của binh lính.
• Khích lệ được tinh thần cá nhân trước vận mệnh của quốc gia, của dân tộc.

⇒ Khích lệ được tinh thần yêu nước cũng như quyết tâm kháng chiến thắng lợi.

V. Luyện tập bài hịch tướng sĩ

Câu 1. Phát biểu lên cảm nhận về lòng yêu nước của Trần Quốc Tuấn và lòng căm thù giặc trong hịch tướng sĩ này.

Hướng dẫn trả lời:

Lòng yêu nước cũng như lòng căm thù giặc của ông Trần Quốc Tuấn được thể hiện qua bài hịch:

– Đau đớn trước cái cảnh nước mất nhà tan, trước cái cảnh sứ giặc đi lại nghênh ngang, bắt nạt tể phụ.

– Căm thù giặc, và quyết tâm đánh giặc dù có phải hi sinh đi cả bản thân mình.

– Khích lệ được tướng sĩ, nêu gương, phân tích thiệt hơn cho tướng sĩ để tướng sĩ học theo cuốn Binh thư yếu lược, bảo vệ đất nước, đánh đuổi ngoại xâm.

⇒ Ông Trần Quốc Tuấn không chỉ là một người vô cùng tài ba anh dũng mà còn là một vị tướng hết lòng vì vận mệnh đất nước.

Câu 2. Chứng minh bài Hịch tướng sĩ vừa có sự lập luận chặt chẽ, sắc bén vừa giàu về hình tượng, cảm xúc, do đó đem lại sức thuyết phục cao.

Hướng dẫn trả lời:

– Lập luận chặt chẽ và sắc bén (kết cấu gồm ba phần, lý lẽ sắc với những dẫn chứng thuyết phục từ xưa – nay, gồm hơn – thiệt, trách nhiệm – quyền lợi…)

– Giàu hình tượng, giàu cảm xúc khi thì thống thiết, khi thì sục sôi, khi thì nghiêm khắc, lúc lại ân tình.

Vừa rồi, các em học sinh đã cùng với HOCMAI Soạn bài Hịch tướng sĩ, các em đã nắm vững những nội dung phân tích và giá trị nghệ thuật thật sâu sắc của bài chưa nào? Những kiến thức đã được phân tích trong bài viết sẽ rất dễ được sử dụng trong bài thi học kỳ của các em, vậy nên các em hãy học thật chăm và ghi nhớ thật kỹ càng những kiến thức bên trên nhé. Các em cũng hãy đừng quên truy cập website hoctot.hocmai.vn để tham khảo thêm thật nhiều bài soạn văn nữa nhé!