Trong bài viết Tổng kết chương III : Quang học này, các em học sinh sẽ cùng HOCMAI ôn tập lại tất cả kiến thức đã học ở trong chương III qua phần hướng dẫn trả lời chi tiết 26 câu hỏi ở bài 58 SGK Vật Lý 9 trang 151,152.
I – Tổng hợp kiến thức cần nắm chương III : Quang học
1. Hiện tượng khúc xạ ánh sáng.
a) Hiện tượng khúc xạ ánh sáng
b) Sự khúc xạ của tia sáng khi truyền từ nước sang không khí
→ Tham khảo chi tiết tại bài viết Hiện tượng khúc xạ ánh sáng
2. Thấu kính hội tụ – Ảnh của một vật tạo bởi thấu kính hội tụ
a) Sự thay đổi góc khúc xạ theo góc tới
Khi tia sáng đi từ môi trường không khí sang những môi trường trong suốt rắn, lỏng khác nhau thì góc khúc xạ sẽ nhỏ hơn góc tới và ngược lại.
→ Tham khảo chi tiết tại bài viết Quan hệ giữa góc tới và góc khúc xạ
b) Đặc điểm của thấu kính hội tụ
→ Tham khảo chi tiết tại bài viết Thấu kính hội tụ
c) Đặc điểm ảnh của một vật tạo bởi thấu kính hội tụ
d) Ảnh của vật qua thấu kính hội tụ
→ Tham khảo chi tiết tại bài viết Ảnh của một vật tạo bởi thấu kính hội tụ
3. Thấu kính phân kì – Ảnh của một vật tạo bởi thấu kính phân kì
a) Đặc điểm của thấu kính phân kì
b) Đường truyền của một số tia sáng qua thấu kính phân kì
→ Tham khảo chi tiết tại bài viết Thấu kính phân kì
→ Tham khảo chi tiết tại bài viết Ảnh của một vật tạo bởi thấu kính phân kì
4. Máy ảnh và mắt – Mắt cận và mắt lão
a) Cấu tạo của máy ảnh
→ Tham khảo chi tiết tại bài viết Sự tạo ảnh trong máy ảnh
c) Cấu tạo của mắt về mặt quang học
→ Tham khảo chi tiết tại bài viết Mắt
f) Mắt cận
→ Tham khảo chi tiết tại bài viết Mắt cận và mắt lão
5. Kính lúp
a) Kính lúp là gì?
→ Tham khảo chi tiết tại bài viết Kính lúp
5. Ánh sáng trắng và ánh sáng màu. Màu sắc các vật. Các tác dụng của ánh sáng
→ Tham khảo chi tiết tại bài viết Ánh sáng trắng và ánh sáng màu
d) Phân tích một chùm ánh sáng trắng bằng lăng kính
→ Tham khảo chi tiết tại bài viết Sự phân tích ánh sáng trắng
f) Trộn các ánh sáng màu với nhau
→ Tham khảo chi tiết tại bài viết Sự trộn các ánh sáng màu
h) Vật màu trắng, vật màu đỏ, vật màu xanh và vật màu đen
→ Tham khảo chi tiết tại bài viết Màu sắc các vật dưới ánh sáng trắng và dưới ánh sáng màu
k) Các tác dụng của ánh sáng
→ Tham khảo chi tiết tại bài viết Các tác dụng của ánh sáng
II – Tự kiểm tra | Tổng kết chương III : Quang học
Bài 1 | Trang 151 Bài 58 SGK Vật Lý 9
Chiếu một tia sáng từ không khí vào trong nước, chếch 30º so với mặt nước.
a) Có hiện tượng gì xảy ra với tia sáng khi truyền qua mặt nước? Hiện tượng đó được gọi là hiện tượng gì?
b) Tìm góc tới? Góc khúc xạ lớn hơn hay là nhỏ hơn 60º?
Hướng dẫn trả lời
a) Tia sáng bị gãy khúc ở mặt phân cách giữa nước và không khí. Đó chính là hiện tượng khúc xạ ánh sáng.
b) Góc tới bằng: i = 90º – 30º = 60º.
Tia sáng đi từ không khí vào trong nước → Góc khúc xạ r < i = 60º.
Bài 2 | Trang 151 Bài 58 SGK Vật Lý 9
Nêu hai đặc điểm của thấu kính để ta có thể nhận biết được đó là thấu kính hội tụ.
Hướng dẫn trả lời
– Thấu kính hội tụ có tác dụng hội tụ chùm tia tới song song tại cùng một điểm hoặc thấu kính hội tụ cho ảnh thật của một vật ở phía rất xa tại tiêu điểm của nó.
– Thấu kính hội tụ sẽ có phần rìa mỏng hơn phần giữa.
Bài 3 | Trang 151 Bài 58 SGK Vật Lý 9
Chiếu vào TKHT một tia sáng song song cùng với trục chính. Hãy vẽ tia sáng ló ra phía sau thấu kính.
Hướng dẫn trả lời
Đường đi của tia sáng được thể hiện như hình vẽ dưới:
Bài 4 | Trang 151 Bài 58 SGK Vật Lý 9
Hãy dựng ảnh của vật AB khi qua thấu kính hội tụ đã cho trên hình 58.1 (trang 150 SGK).
Hướng dẫn trả lời
- Tia BI đi // với trục chính vậy nên cho tia ló đi qua F’
- Tia tới BO là tia đi quang tâm O vậy nên cho tia ló đi thẳng
- Hai tia ló trên giao với nhau tại B’, qua thấu kính ta thu được ảnh thật B’ của B.
- Từ B’ hạ ⊥ với trục của thấu kính, cắt trục chính ở điểm A’. A’ là ảnh của điểm A → A’B’ là ảnh của AB tạo bởi thấu kính hội tụ.
Bài 5 | Trang 151 Bài 58 SGK Vật Lý 9
Thấu kính có phần giữa mỏng hơn so với phần rìa gọi là thấu kính gì?
Hướng dẫn trả lời
⇒ Thấu kính phân kì.
Bài 6 | Trang 151 Bài 58 SGK Vật Lý 9
Nếu ảnh của tất cả những vật đặt trước một thấu kính đều là ảnh ảo vậy thì thấu kính đó gọi là thấu kính gì?
Hướng dẫn trả lời
⇒ Thấu kính phân kì
Bài 7 | Trang 151 Bài 58 SGK Vật Lý 9
Vật kính của máy ảnh là kiểu thấu kính gì? Ảnh của vật cần chụp hiện lên đâu? Ở máy ảnh thông thường thì ảnh sẽ nhỏ hơn hay lớn hơn vật? Cùng hay ngược chiều so với vật?
Hướng dẫn trả lời
– Vật kính của máy ảnh là thấu kính hội tụ.
– Ảnh của vật cần chụp hiện ở trên màn hứng ảnh.
– Đó là ảnh thật, nhỏ hơn và ngược chiều với vật.
Bài 8 | Trang 151 Bài 58 SGK Vật Lý 9
Xét về mặt quang học, hai bộ phận được xem là quan trọng nhất của mắt là gì? Hai bộ phận đó tương tự như những bộ phận nào bên trong máy ảnh?
Hướng dẫn trả lời
– Hai bộ phận quan trọng nhất của mắt xét về mặt quang học là thể thủy tinh và màng lưới.
– Thể thủy tinh tương tự giống như vật kính còn màng lưới tương tự thì giống như màn hứng ảnh bên trong máy ảnh
Bài 9 | Trang 151 Bài 58 SGK Vật Lý 9
Giới hạn gần nhất và xa nhất trên khoảng nhìn rõ của mắt mỗi người được gọi là những điểm gì?
Hướng dẫn trả lời
+ Điểm xa nhất ở trên trục chính của mắt mà mắt có thể thấy rõ vật mà không cần phải điều tiết được gọi là điểm cực viễn (kí hiệu Cv).
+ Điểm gần nhất ở trên trục chính của mắt mà mắt có thể thấy rõ vật khi đã điều tiết mạnh nhất được gọi là điểm cực cận (kí hiệu Cc).
Bài 10 | Trang 151 Bài 58 SGK Vật Lý 9
Nêu hai biểu hiện thường gặp của tật cận thị. Khắc phục tật cận thị là làm cho mắt cận có thể nhìn rõ được những vật ở gần hay ở xa nhất? Kính cận là kiểu thấu kính nào?
Hướng dẫn trả lời
– Mắt cận không nhìn rõ được những vật ở xa. Khi đọc sách, người cận thị cần phải đặt sách gần với mắt hơn bình thường
– Khắc phục tật cận thị là cần phải làm cho mắt nhìn rõ được những vật ở xa.
– Kính cận là kiểu thấu kính phân kì.
Bài 11 | Trang 151 Bài 58 SGK Vật Lý 9
Kính lúp là dụng cụ được dùng để làm gì? Kính lúp là kiểu thấu kính gì? Tiêu cự của kính lúp có những đặc điểm gì?
Hướng dẫn trả lời
– Công dụng: Dùng để quan sát những vật có kích thước rất nhỏ hay những chi tiết nào đó ở trên một vật.
– Tiêu cự của TKHT không được dài quá 25 cm.
Bài 12 | Trang 151 Bài 58 SGK Vật Lý 9
Hãy nêu:
- 1 ví dụ về nguồn phát ánh sáng trắng?
- 2 ví dụ về cách tạo ra ánh sáng đỏ?
Hướng dẫn trả lời
Ví dụ:
– Nguồn phát ra ánh sáng trắng: đèn điện, mặt Trời, đèn ống,…
– Cách để tạo ra ánh sáng đỏ: Đèn led đỏ, bút laze chiếu ra ánh sáng đỏ, chiếu ánh sáng trắng qua một tấm lọc có màu đỏ…
Bài 13 | Trang 151 Bài 58 SGK Vật Lý 9
Làm thế nào để biết được trong chùm sáng do một đèn ống tỏa ra có những ánh sáng màu nào?
Hướng dẫn trả lời
Chiếu chùm sáng tỏa ra từ đèn ống (vân) tới một lăng kính hay mặt ghi của một chiếc đĩa CD. Lăng kính và chiếc đĩa CD lúc này sẽ làm nhiệm vụ phân tích chùm ánh sáng đến thành những thành phần màu khác nhau.
Bài 14 | Trang 151 Bài 58 SGK Vật Lý 9
Làm thế nào để trộn được hai ánh sáng có màu sắc khác nhau? Màu của ánh sáng thu được sau khi trộn có phải là một trong hai màu sắc ban đầu hay không?
Hướng dẫn trả lời
– Ta chiếu hai chùm sáng màu vào cùng một điểm trên mặt một màn ảnh trắng hoặc cho hai chùm ánh sáng đó đi theo cùng một phương tới mắt.
– Không phải, kết quả mà ta thu được một ánh sáng có màu khác với màu sắc của hai ánh sáng ban đầu.
Bài 15 | Trang 151 Bài 58 SGK Vật Lý 9
Chiếu ánh sáng đỏ vào trong 1 tờ giấy trắng, ta sẽ thấy được tờ giấy có màu gì? Nếu thay bằng một tờ giấy xanh, ta sẽ thấy được tờ giấy có màu gì?
Hướng dẫn trả lời
– Có màu đỏ bởi vì tờ giấy trắng sẽ tán xạ mạnh ánh sáng màu đỏ.
– Gần như màu đen bởi vì tờ giấy xanh không tán xạ ánh sáng màu đỏ.
Bài 16 | Trang 151 Bài 58 SGK Vật Lý 9
Trong việc sản xuất muối, người ta đã lấy nước biển vào các ruộng muối rồi sau đó phơi nắng. Người ta đã sử dụng tác dụng nào của ánh sáng? Tác dụng này đã gây ra hiện tượng gì ở nước biển?
Hướng dẫn trả lời
– Tác dụng nhiệt của ánh sáng Mặt Trời
– Hiện tượng bay hơi nước biển
III – Vận dụng | Tổng kết chương III : Quang học
Bài 17 | Trang 151 Bài 58 SGK Vật Lý 9
Bạn Lan chiếu một tia sáng đi từ không khí vào nước rồi đo góc tới và góc khúc xạ. Hãy chỉ ra cặp số liệu nào có thể là kết quả mà bạn Lan thu được.
A) Góc tới bằng 40º30′; góc khúc xạ bằng 60º
B) Góc tới bằng 60º; góc khúc xạ bằng 40º30′
C) Góc tới bằng 90º; góc khúc xạ bằng 0º
D) Góc tới bằng 0º; góc khúc xạ bằng 90º.
Hướng dẫn trả lời
Vì khi ánh sáng đi từ không khí vào nước ⇒ Góc tới > Góc khúc xạ
→ Đáp án B
Bài 18 | Trang 152 Bài 58 SGK Vật Lý 9
Đặt một vật sáng có hình dạng chữ L vuông góc cùng với trục chính của một thấu kính hội tụ, // với mặt thấu kính, cách thấu kính 30 cm. Biết thấu kính có tiêu cự 15cm. Ta sẽ thu được ảnh như thế nào?
A) Ảnh thật và cách thấu kính 60cm
B) Ảnh thật và cách thấu kính 30cm
C) Ảnh ảo và cách thấu kính 60cm
D) Ảnh ảo và cách thấu kính 30cm.
Hướng dẫn trả lời
→ Đáp án B
Bài 19 | Trang 152 Bài 58 SGK Vật Lý 9
Vật kính của loại máy ảnh ở trên hình 47.2 (trang 127 SGK) có tiêu cự cỡ bao nhiêu centimet?
A) 1cm
B) 5cm
C) 20cm
D) 40cm
Hướng dẫn trả lời
→ Đáp án B
Bài 20 | Trang 152 Bài 58 SGK Vật Lý 9
Hướng dẫn trả lời
→ Đáp án D
Bài 21 | Trang 152 Bài 58 SGK Vật Lý 9
Hướng dẫn trả lời
→ Đáp án: a – 4 | b – 3 | c- 2 | d – 1.
Bài 22 | Trang 152 Bài 58 SGK Vật Lý 9
Một vật sáng AB có dạng như mũi tên được đặt ⊥ với trục chính của một thấu kính phân kì, điểm A nằm ở trên trục chính, cách 20cm với thấu kính. Thấu kính có tiêu cự là 20 cm.
a) Hãy vẽ ảnh của vật AB cho bởi thấu kính.
b) Đó là ảnh thật hay ảnh ảo?
c) Ảnh cách thấu kính bao nhiêu centimet?
Hướng dẫn trả lời
a) Hình vẽ:
b) Ảnh ảo
c) Do A = F ⇒ BO và AI là hai đường chéo của hcn ABIO. B’ là giao điểm của hai đường chéo BO và AI
⇒ A’B’ là đường trung bình của ΔABO
⇒ OA’ = 1/2.OA = 1/2.20= 10 (cm).
Bài 23 | Trang 152 Bài 58 SGK Vật Lý 9
Vật kính của một máy ảnh là một thấu kính hội tụ có tiêu cự 8cm. Máy ảnh được hướng để chụp ảnh một vật cao 40cm, đặt cách máy l,2m.
Hãy dựng ảnh của vật trên màn hứng ảnh (không cần đúng tỉ lệ)
Dựa vào hình vẽ để tính độ cao của ảnh trên màn hứng ảnh.
Hướng dẫn trả lời
a) Hình vẽ:
Bài 24 | Trang 152 Bài 58 SGK Vật Lý 9
Một người đứng cách xa 5m ngắm một cái cửa. Cửa cao 2m. Tính độ cao của ảnh cửa ở trên màng lưới của mắt. Xem thể thủy tinh như là một thấu kính hội tụ và cách màng lưới 2cm.
Hướng dẫn trả lời
Dựa vào hình ở bài 23, xem PQ là màng lưới của mắt.
– OA là khoảng cách từ mắt tới cửa: OA = d = 5m = 500cm
– OA’ là khoảng cách từ thể thủy tinh tới màng lưới: OA’ = d’ = 2cm
– AB là cái cửa: AB = h = 2m = 200cm
– A’B’ là ảnh của cái cửa ở trên màng lưới
Xét hai tam giác đồng dạng ΔABO và ΔA’B’O, ta có:
AB/A’B’ = AO/A’O
Vậy độ cao của ảnh cửa ở trên màng lưới là:
A’B’ = AB.A’O/AO = 200.2/500 = 0,8cm
Bài 25 | Trang 152 Bài 58 SGK Vật Lý 9
a) Qua một kính lọc màu đỏ nhìn một ngọn đèn dây tóc, ta thấy được ánh sáng màu gì?
b) Nhìn ngọn đèn đó qua một kính lọc màu lam, ta thấy được ánh sáng màu gì?
c) Chập hai kính lọc nói trên lại với nhau và nhìn ngọn đèn, ta sẽ thấy ánh sáng có màu đỏ sẫm. Đỏ có phải là màu trộn giữa ánh sáng đỏ và ánh sáng lam hay không? Tại sao?
Hướng dẫn trả lời
Bài 26 | Trang 152 Bài 58 SGK Vật Lý 9
Có một căn nhà trồng các chậu cây cảnh ở dưới một giàn hoa rậm rạp. Các cây cảnh bị héo úa rồi chết. Hiện tượng này cho chúng ta thấy tầm quan trọng của tác dụng nào của ánh sáng Mặt Trời? Tại sao?
Hướng dẫn trả lời
Trồng cây cảnh ở dưới một giàn hoa rậm rạp thì cây cảnh sẽ bị héo úa rồi chết vì không có ánh sáng mặt trời chiếu vào những cây cảnh, không có tác dụng sinh học của ánh sáng để duy trì được sự sống của cây cảnh.
Trên đây là toàn bộ nội dung bài viết Tổng kết chương III : Quang học do HOCMAI tổng hợp hướng dẫn trả lời 26 câu hỏi ở bài 58 SGK Vật Lý 9 trang 151,152. Rất mong tài liệu tổng hợp này sẽ giúp ích cho các em nắm chắc kiến, ôn tập để chuẩn bị tốt nhất cho bài kiểm tra tổng kết chương sắp tới.
